Ўзбекистон иқтисодиётида темир йўлларнинг ўрни

Zo`riqib yurishni trassalash tamoyillari. 1<sub>J</sub>=i<sub>p</sub> bo`lgan zo`riqib yurish uchastkalarida trassa erkin yurishdagi kabi belgilangan nuqtalar oralig`ida eng qisqa masofada yotqizilishi mumkin. Bo`ylama profil uchastka uzunligida ustuvor nishab o`lchamida loyihalashtirishi, trassa uzunligi esa nazariy jihatdan geodeziya chizig`i uzunligiga teng bo`lishi kerak. Ammo i_5K= i_p bo`lgan hol juda kam uchraydi. Ko`proq zo`riqib yurish hollarini i<sub>j</sub> > i<sub>p</sub> tengsizlik tavsiflab, unda trassani belgilangan nuqtalar orasidagi eng qisqa masofadan o`tkazish mumkin emas. Bu holda suv ayirgichdagi egarsimon joydan pastga, vodiyda joylashgan A nuqtaga tushirish maqsadida (4.3-rasm) yo`lning eng qisqa hisobiy uzunligi talab etiladi:

bu yerda: N_B va N_l – belgilangan nuqtalar otmetkasi, m;

hy va h_K – suv ayirgichdagi o`yiq chuqurligi va vodiyni kesib o`tishdagi ko`tarma balandligi, m, ularning qurilishi engib o`tiladigan balandlikni pasaytirib, yo`l uzunligini L o`lchamga qisqartirish imkonini beradi;
1_e(u_R) – o`rtacha nishablik, butun zo`riqib yurish masofasiga tegishli, egriliklardan bo`ladigan qarshilikka ekvivalent; joy relefi murakkabligiga mos ravishda 0,3-1,0% ga teng.


4.3-rasm. Zo`riqib yurish uchastkasida balandlikni engib o`tish:
a – trassaning rejadagi sxemasi; b – 1 - geodeziya chizig`i bo`yicha bo`ylama profil; v – 2 - trassa bo`yicha bo`ylama profil.

4.4-rasm. Balandlikning pasayib borishi va zo`riqib harakatlanish uchastkasining uzayishi

Agar zo`riqib harakatlanish uzunligi peregon uzunligidan ortib ketsa, zo`riqib harakatlanish uchastkasi oralig`ida alohida punktlar joylashtirilib, bu bilan hisobiy trassa uzunlashadi:

bu yerda n – zo`riqib harakatlanish uchastkasidagi alohida punktlar soni;
L_an – alohida punktlar maydonchasi uzunligi, km.

Agar alohida punktlarda gorizontal maydonchalar joylashgan bo`lsa (4.1) formula to`g`ri bo`ladi. Razyezdlar maydonchalari nishablikda loyihalashtirilganida yo`lning hisobiy uzunligi bir oz qisqaradi. Shunday vaziyatni, shuningdek zo`riqib yurishning katta qismida avvaldan zo`riqib yurishdagi alohida punktlarning sonini aniq belgilash murakkabligini e`tiborga olib, ba`zan hisobiy formula quyidagi ko`rinishda bo`lishi tavsiya etiladi:

bu yerda a_ap – koeffitsient, u alohida punktlarni joylashtirish normalari va stansiya maydonchalari uzunligiga muvofiq 0,06-0,10 ni tashkil etadi.

Zo`riqib yurishda trassalash qiyaligidan to`liq foydalanmaslik i_tp=i_p – i_e(up) balandlik yo`qotilishiga hamda h_y (4.4-rasm) trassaning muqarrar uzayishiga (km) olib keladi:

L = h_y/i_mp=h_y/i_p-I_e(yp))

Shuning uchun zo`riqib yurish uchastkalarida trassalashning asosiy tamoyili – trassani trassalash qiyaligidan o`ta mukammal foydalanib yotqizish bo`lib, bu o`z navbatida eng kichik yo`l uzunligiga ega bo`lish imkonini beradi. Shu bilan birga trassa shunday yotqizilishi kerakki, bunda joy qiyaligi loyiha chizig`i nishabiga mos tushsin.