Ўзбекистон иқтисодиётида темир йўлларнинг ўрни

Yer osti bo`shliq(karst)lari hosil bo`ladigan hududlar. Yer osti bo`shliqlari deb ko`rinishlar, tog` jinslarining yer osti va usti suvlari ta`sirida (tosh tuzlar, gips, ohaktosh va b.) erish jarayoni natijasi bilan bog`liq hodisalar jarayoniga aytilib, bunda turli o`lchamli g`ovaklik(bo`shliq)lar paydo bo`ladi. Bo`shliqlar yuqori qismi tushib ketishidan yer osti bo`shliq voronkalari hosil bo`ladi.
Yangi temir yo`llarni loyihalashda, hududning geologik tuzilishi to`g`risidagi maukammal ma`lumotlarga ega bo`lish shart. Geofizik qidiruv usuli va parmalash (kavlash) bilan yer osti bo`shliqlari konturini belgilash va tuproq ko`tarma va boshqa inshootlar uchun cho`kish xavfini baholash kerak. Dastavval trassani yer osti bo`shliqlarisiz jinslardan tashkil topgan uchastkalarga ko`chirish variantlarini ko`rib chiqish, yoki trassaning karst hodisasi rivojlanmagan joylaridan o`tgan eng qisqa yo`nalishini topish lozim. Yer osti bo`shliqlari tarqalgan hududlarda bo`ylama profil asosan ko`tarma ko`rinishida loyihalanadi. Loyihada karsat jarayonining faollashuviga qarshi oldindan mo`ljallangan chora-tadbirlar ko`zda tutilishi kerak: yuza suvlarini tuproq ko`tarmadan boshqa tomonga burish, yer osti suvlarini to`sish drenaj moslamalari, bo`shliqlarni portlatish bilan yo`qotish, er osti bo`shliqlarini burg`ulangan quduqlar orqali loy-sement qorishmasi bilan to`ldirish va sh.k.
Botqoqlangan tumanlar. Trassa yo`nalishi bo`ylab botqoqning eng tor va sayoz qismidan, minerallashgan tubi eng kichik ko`ndalang nishablikka ega bo`lgan joyidan kesib o`tish kerak. Tubi gorizontal bo`lgan mayda botqoqliklar (chuqurligi 2 m gacha) trassalash uchun to`siq emas, shuning uchun ularni aylanib o`tish maqsadida yo`lni uzaytirish maqsadga nomuvofiq. Ancha uzun va nisbatan chuqur botqoqlarni kesib o`tishda bunday uchastkalarni aylanib o`tish variatlari ko`rib chiqiladi.
Botqoq joyda tuproq ko`tarma qurishda, asosiy e`tiborni tuproq ko`tarma turg`unligiga qaratilishi kerak. Agar tuproq ko`tarma turg`unligini botqoqning qiya holdagi chegarasida ta`minlash qiyin bo`lsa, u holda tuproq ko`tarma o`rniga estakada qurish variantlari ko`rib chiqilishi lozim. Qoziqoyoq(svaya)larga o`rnatilgan estakadalarning ustun jihati – tuproq polotnosi ko`tarishga nisbatan kamroq mehnat talab qilishi va va montaj ishlarini bajarish muddatlarining ancha qisqarishida namoyon bo`ladi.