Ўзбекистон иқтисодиётида темир йўлларнинг ўрни

Suv ayirgichlarida trassalash. Suv ayirgichlardan yurish, temir yo`l tekislik hamda qisman baland-past tumanlarda ko`proq qo`llanilib, suv ayirgichlar chizig`i tekis va keng, rejada qulay ko`rinishga ega hamda otmetkalari nisbatan kam o`zgarib turadigan joylarda rejalashtiriladi. Geologik va gidrologik sharoitlar bunday suv ayirgichli chiziqlarda temir yo`l qurilishi uchun qulay sharoit yaratadi. Suv ayirgich uchastkalardagi trassalar tuproq ishlari hajmi nisbatan kamligi, vodiyli yurishga nisbatan kamroq miqdordagi suv o`tkazish inshootlari, trassa suv ajratish chizig`i bo`yicha yotqizilganida, ular umuman bo`lmasligi bilan farqlanadi.
Suv ayirgichlarda trassa qurishning vodiyli yurishga nisbatan afzalliklari:
Temir yo`l rejasi qulayligi;
Tuproq ishlari hajmining kamligi;
Kam miqdorda sun`iy inshootlar qurilishi;
Geologik sharoitlar qulayligi.

Suv ayirgichlarda trassa qurishning vodiyli yurishga nisbatan kamchiliklari:
Yer topografiya tuzilishi murakkabligi;
Jami o`tiladigan balandlik katta o`lchamga ega;
3. Stansiya va shaharchalarni suv bilan ta`minlash qurilmalarini qurish qimmatga tushadi;
4. Yo`lning qor va qum uyumlari ostida qolishi.
Ayrim hollarda suv ayirgichlarda trassalash murakkab va o`nqir-cho`nqir joylarda muvaffaqiyat bilan qo`llanishi mumkin.

4.12-rasm. Suv ayirgichli yurishda trassalash

Suv ayirgichga kolodkalarning yurishni trassalash. Ko`pchilik holatlarda suv ayirgichga ko`ndalang yurishlarni trassalash asosan zo`riqib yurishdir. Ular uchun ajralib turadigan uchastkalar kuchaytirilgan tortish, suv ayirgichni tonnel yordamida kesib o`tish yoki zarur chuqurlikdagi dovondan o`tish o`yig`idir.
Suv ayirgichni kesib o`tish joyi (muvofiq keladigan egarsimon joy) liniyaning asosiy yo`nalishini tanlashda belgilanadi. Shuningdek, suv ko`ndalang-ayirgichli yo`lni trassalashda suv ayirgich joyini kesib o`tish otmetkasini tanlash ham muhim ahamiyatga ega. Bu otmetka bilan dovondagi o`yiq chuqurligi yoki tonnel uzunligi belgilanadi. (4.1) va (4.2) formulalardan ko`rinib turganidek, suv ayirgichdan pastga tushish uchastkasida yo`l uzunligini aniqlaydi.

4.13-rasm. Trassaning tog` tizmasini kesib o`tish variantlari.

Katta miqdorda yuk tashiladigan temir yo`llarni loyihalashtirishda eng oqilona, ya`ni maqsadga muvofiq variant temir yo`ldan foydalanishga qilinadigan sarf-xarajatlarning eng maqbul ko`rsatkichlariga ko`ra, trassa suv ayirgichni yakka tortish bilan to`g`rilangan yo`nalish bo`yicha kichikroq o`lchamdagi jami o`tilgan balandliklarda, ya`ni eng past suv ayirgichni kesib o`tish otmetkasida (I variant, 4.13-rasm dovonli tonnel bilan kesish) o`tish variantidir. Aksincha, uncha ko`p yuk tashilmaydigan yo`llarda yo`l qurilish qiymatini, temir yo`ldan foydalanishga ketadigan sarf-xarajatlar ko`rsatkichlarini murakkablashtirish hisobiga bo`lsa ham, kamaytirish talab etiladi. Bunday hollarda trassa ko`tarilish qiyaliklarini kuchaytirilgan tortish bilan suv ayirgich joyining eng yuqori otmetkalarida kesib o`tish varianti maqsadga muvofiq bo`lishi mumkin (4.13-rasmdagi II variant, bunda trassa tog` tizmasini o`yiq bo`yicha va faqat halqasimon tonnel hisobiga kesib o`tadi).