Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

Адабиётлар 
1.Система межпредметных связей по предметам естественно-
математического цикла. Сборник нучных трудов НИИСиМО. Москва 
1981г. 
2.Умумий ўрта мактаб давлат таълим стандарти. Тошкент, 
2020й. 
3.Умумий ўрта мактаблари бошланғич синлари учун Табиат. 
География дарслиги.Тошкент, 2020 й. 
 
ZAMONAVIY TENDENSIYALARNING RIVOJLANISHIDA 
BOSHQARUV OMILLARI 
Коmilova F.M. – ADU, Umumiy pedagogika kafedrasi, 
p.f.b.f.d.(PhD);
Miraxmedova D.T. – ADUning Pedagogika instituti 
magistranti
,
Qambarova M.I. - ADU talabasi 
 
Annotatsiya: 
ushbu maqolada maqsadli boshqaruv tizimi Xalq 
ta'limi boshqaruvini tubdan isloh qilib, yetuk bilim, ko'nikma va malakaga
ega boshqaruvchi rahbarni shakllantirishni nazarda tutadi. Maqsadli
boshqaruv tizimi zamonaviy ta'limning poydevoridir.
Kalit so’zlar:
boshqaruv, ijodkor, strategiya, boshqaruv tizimi,
imkoniyat. 
 

Har qanday davlatning kuchi fuqarolarning ma’naviy etukligi, 

intellektual 
salohiyatga egaligi bilan belgilanadi. 

---

56 
Yurtboshimiz Sh. M. Mirziyoev tahkidlaganidek, “Xalq ta’limi 
sohasidagi ta’lim standartlari va o’qitish uslublarini ilg’or xorijiy tajribalar 
asosida, o’quvchining individual qobiliyatini ro’yobga chiqarish nuqtai 
nazaridan qayta ko’rib chiqish lozim. Farzandlarimizning qobiliyatini 
ro’yobga chiqarishga bolalikdan ehtibor berib, ularning kamoloti uchun 
barcha imkoniyatlarimizni safarbar etsak, yurtimizdan yana ko’plab 
Beruniylar, ibn Sinolar, Ulug’beklar yetishib chiqadi.” Qobiliyatli, ijodkor 
shaxs-davlat va ijtimoiy hayot uchun hamisha zarur b o’lgan. O’qituvchida 
o’ziga xos tashkilotchilik xususiyatlarining mavjudligi o’quvchi shaxsida 
ijodkorlikni, tashabbuskorlik, mustaqillikni tarbiyalashga o’z ta’sirini k 
o’rsatib boradi. 
Bugungi kunda boshqaruv mazmuni ham keskin o‘zgardi. Uning 
oldida har tomonlama rivojlangan, ijodiy imkoniyatlari to‘la ochib 
berilgan jamiyat a’zosini tarbiyalabgina qolmasdan, shaxsni shakllantirish, 
o‘z nuqtai-nazariga, shuningdek, shiddat bilan isloh qilinayotgan va 
o‘zgarayotgan hozirgi davrda o‘z strategiyasi va taktikasiga ega bo‘lgan 
shaxsni shakllantirishdek murakkab vazifa turibdi.
Boshqaruv 
bilimdonlik, 
omilkorlik, 
ijodkorlik, 
talabchanlik, 
adolatlilik, ayni paytda insonparvarlik va izchillik bilan olib borilishi 
zarur. Bugungi boshqaruv uslubi noan’anaviy muammolarga eng maqbul 
yechimlar topish, dadil harakatlar, tashabbuskorlik, ayrim paytda 
qat’iyatlilikka asoslanishi zarur. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va Qarorlariga binoan 
maktab boshqaruvini demokratik tamoyillarga asoslangan holda mustaqil 
boshqaruv imkoniyatlari yaratib berildi. Shu jumladan "Direktor 
jamg‘armasi" tashkil etilib, fidoiy, kasb mahorati yuqori bo‘lgan pedagog 
xodimlar ish haqlariga ko‘shimcha olish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. 
Yaxshi strategiya va strategiyani a’lo darajada amalga oshirish-yaxshi 
boshqaruvning eng ishonchli belgisidir. 
Maqsadlarni belgilash. 

Zimmadagi vazifa va rivojlanishning yo‘nalishlari to‘g‘risidagi 

rahbariyatning bayonini uzgartirish natijasi bo‘lib tashkilot ishining aniq 
maqsad va vazifalari xisoblanadi.Ular tig‘iz, ammo erishsa bo‘ladigan 
bo‘lishi lozim. Mitchell Leybovik shunday degan edi: “Agar siz, o‘rtacha 
natijaga erishmoqchi bo‘lsangiz, unda o‘z oldingizga o‘rtacha maqsadlarni 
qo‘ying» maqsadlarni belgilashda barcha rahbarlar ishtirok etishi lozim.
Maqsadga erishish strategiyasini ishlab chiqish.
 
Strategiyani ishlab 
chiqishda asosiy boshqaruv muammosi, ya’ni tashkilot ahvolini hisobga 
olgan holda samarali natijalarga va uning istiqboliga qanday erishish 

---

57 
belgilanadi. Strategiya natijalarga erishish vositasi hisoblanadi. Bunday 
harakat tarziga tashkilot, maqsad va vazifalarga erishish uchun rahbarlar 
amal qilishi shart. 
Tashkilot strategiyasi
 
asosiy boshqaruv vazifasi hal etishga 
yo‘naltirilgan o‘zaro bog‘liq harakatlar va ishga yondashuvlar хajmuidan 
iboratdir.Tashkilot strategiyasini tez-tez 
"zargarona sozlash" yoki 
boshqarish 
odatdagi hol hisoblanadi. Strategiyaga ko‘ra bilish va 
vazifaning shakllanishi, maqsadning aniqlanishi va strategiyani qabul 
qilish, bu rivojlanish yo‘nalishini ishlab chiqish jarayonining asosiy 
vazifasi. Bular barchasi birgalikda strategik rejani tashkil etadi. 
Strategiyani joriy etish va amalga oshirish.
 
Strategiyani joriy etish 
asosiy ma’muriy vazifadir, u o‘z ichiga quyidagi asosiy jihatlarni oladi: 
-strategik soha muvaffaqiyati uchun muhim bo‘lgai resurslarni 
yo‘naltiruvchi moliyaviy rejani ishlab chiqish; 
-tashkilotda strategiyaii muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun imkoniyat 
tug‘diruvchi ishchanli vaziyatni yuzaga keltirish; 
-tashkilotning har bir a’zosiga kunma-kun o‘z vazifasini samarali 
bajarishiga imkon beradigan qo‘llab-quvvatlash ichki tizimini barpo qilish; 
-muntazam takomillashtirish amaliyoti va rejasini (ma-laka oshirish yoki 
qayta tayyorlashii) tatbiq etish; 
-strategiyani oldinga siljitishni boshqarish va uni amalga oshirishni 
muntazam yaxshilash uchun zarur bo‘lgan ichki yetakchilik tizimini joriy 
etish. 
Boshlang‘ich soqasidagi istiqbolli loyihalarni, to‘plangan yangilik va 
ilg‘or tajribalarni boshlang‘ich jarayoniga singdirishdir. Shunday qilib, 
ta’limni ilmiy boshqarishning birinchi qadamlari 1911 yildan 1930 
yilgacha bo‘lgan davr mobaynida boshqarishning mumtoz nazariyasi 
ko‘proq F.Teylor va A.Fayol nazariyasida bo‘lgan. 
Boshqarishning «mumtoz» nazariyasi ta’limni boshqarish masalalarini 
ishlab chiqishga ta’siri o‘ttizinchi yillar bilan cheklanib qolmasdan undan 
keyingi yillarda ham davom etdi.Ta’limni ilmiy boshqarish nazariyasining 
ikkinchi 
bosqichi 
G‘arbda 
«insoniy 
munosabatlar» 
nazariyasi 
g‘oyalarining tarqalishi bilan bog‘liq. Bu davr 1950-yillargacha davom 
etib, o‘zining ta’limni boshqarish nazariyasi va amaliyotida inson omiliga 
nisbatan qaratilgan e’tiborning bir qadar ortganligi bilan tavsiflanadi. 
Ilmiy boshqarishning «mumtoz nazariyasi» qarashlaridan «insoniy 
munosabatlar» nazariyasiga tomon bo‘lgan burilishni ko‘pincha 
demokratik boshqarishga bo‘lgan burilish deb ta’riflashadi.Ta’limni 
boshqarishdagi bu burilish asosan J.Kupman kabi sotsiologlar asarlari 

---

58 
ta’sirida amalga oshdi. 1943 yili J.Kupman "Democracy in School 
Management" (232) deb nomlangan kitobini chop ettirdi. U va uning 
hammualliflari asarning boshlanishidayoq maktab ma’muriyati ta’lim 
samaradorligini 
yanada 
oshirish 
maqsadida 
sanoatdan 
ustun 
markazlashuvning, standartlashtirish, bo‘ysunish, tekshirib turish, tartib va 
nazorat qilish singari tashkiliy uslublarini o‘zlashtirib olishgan degan 
fikrni ta’kidlashgan.
Maqsadli boshqaruv tizimi muayyan maqsadga qaratilgan bo'lib 
ta'lim tizimidagi bir qancha kamchiliklarni, xatolarni va muammolarni 
bartaraf etishga qaratilgan tizimdir. To'g'ri maqsadni tanlash va 
shakllantirish, uni amalga oshirish jarayonini boshqarish, shu jumladan 
erishilgan natijalar, oshirish darajasini baholash san'ati chinakam malakali 
rahbarni ajratib turadi. Zamonaviy ta'lim tizimini samardorligini oshirishda 
“tashkilotchi rahbar" loyihasini ishlab chiqish kabi samarali usul berilishi 
maqsadga muvofiqdir. Yurtboshimizning bosh maqsadi ham ana shunaday 
xalq pedagogikasiga tayangan holda maqsadli ta'lim tizimini jahon
standartlariga mos ravishda takomillashtirishdir. Zamonaviy rahbar 
faoliyatida didaktik, pedagogik, psixologik, metodologik jihatdan yanada 
rivojlantirish bugungi kunning talablaridan biridir.