“Юrори молекулали бирикмалар эритмасининг барrарорлиги ва унинг бузилиши: тузлаш, коацер-вация, ивиrланиш. Геллар ва ивиrлар хоссаси”

H
2
O 
б)
а)
C
2
C
1
a)Laminar oquvchi Nyuton
suyuqliklari uchun nisbiy de-
formatsiya tezligini berila-yotgan 
kuchlanishga bog’liqligi. 
b)Suvning va YuMB eritmasi-ning 
dinamik qovushqoqlik koef-
fitsientini berilayotgan kuchla-
nishga bog’liqligi. 
Solishtirma qovushqoqlik ham mavjud. U ushbu formula bilan ifodalanadi: 
1
0
0
−
=
−
=
nisbiy
erit
solish
η
η
η
η
η
Keltirilgan qovushqoqlik esa quyidagicha topiladi: 
C
solish
keltir
η
η
=
bu erda “S” YuMBning eritmadagi kontsentratsiyasi 
Tor intervaldagi kontsentratsiyalar uchun soddagina bog’liqlik mavjud: 
=
a+bC
η
keltir
bu erda a,
b
-doimiy sonlar 
P
=
η
d
ν
d
t

---

253 
 
Bu bog’liqlik grafikda to’g’ri chiziqni beradi:(rasm) 
0
η
η
η
=
nisbiy
C
η
nisbiy
= = ;
η
keltir
=
η
nisbiy
-1
η 
η
0
t 
t
0
Yuqoridagi “b” rasmdagi ordinata o’qi bilan to’g’ri chiziq kesishishi 
natijasida hosil bo’lgan kesma (a) 
xarakteristik qovushqoqlik 
deyiladi. U tajriba usulida topiladi. Xarakteristik qovushqoqlik [
η
] polimerning 
molekulyar massasi bilan SHtaudinger formulasi orqali bog’langan: 
[
η
]=K 
.
M
α
bu erda K- tajribada topiladigan proportsionallik koeffitsienti, 
α
-daraja 
ko’rsatkichi bo’lib, u 1/2
≤α≤
1 oralig’ida o’zgaradi.
α
qiymati 
qayishqoq (globula) xolidagi polimerlar uchun 1/2 va qattiq 
(tayoqchasimon) polimerlar uchun 1 qiymatga ega bo’ladi. 
Yuqoridagi formula SHtaudinger tomonidan empirik 
tarzda topilgan, u YuMB massasini tajribada o’lchashda 
qo’llaniladi. 
SHtaudinger formulasidan shu narsa ayonki, 
polimerning qovushqoq oqishi molekulyar zanjirlarning 
konformatsiyasiga bog’liq. Binobarin, ularning qattiqligiga 
ham bog’liq. Oqim kuchaysa YuMB tugunchalari suyuqlik 
oqimida cho’ziladi va oqimga qarshilik kamayadi. 
Molekulalarni oqim yo’nalishiga yoki ko’ndalangiga qarab joylashishi YuMB 
qovushqoqligini o’zgarishiga olib keladi.