“Юrори молекулали бирикмалар эритмасининг барrарорлиги ва унинг бузилиши: тузлаш, коацер-вация, ивиrланиш. Геллар ва ивиrлар хоссаси”

 
YuMB eritmasining xossasi 
Polimerlar xossasi ularga kichik molekulali birikmalar (erituvchilar) 
qo’shilsa, xossasi keskin o’zgaradi. Masalan, tsellofan plenkasini (tsellyulozadan 
iborat) glitserin bilan xo’llansa, glitserinning kichik molekulalari tsellyuloza 
molekulalari orasidagi bo’shliqqa kirib, xuddi ularni moylaydi; Molekulalar aro 
bog’lar bo’shashadi, plyonkaning plastikligi (yumshoqligi) ortadi.
Oz miqdorda kichik molekulali birikma (KMB) qo’shilganda polimerning 
muloyimligini (plastikligini) ortishi polimer plastifikatsiyasi deyiladi. 
 
YuMBning bo’kishi va erishi 
YuMB va erituvchi (KMB) bir-biri bilan kontaktlashganda bo’kish va 
so’ngra polimerni erishi sodir bo’ladi.
Kristall holat
Amorf holat

---

248 
Bo’kish deb- erituvchi molekulalarini polimer ichiga kirishi natijasida olingan 
namunaning massasi va hajmini ortishiga aytiladi. 
Bo’kish miqdori bo’kish darajasi bilan o’lchanadi: 
, bu erda m
0
-polimerning dastlabki 
massasi,
V
0
-polimerning dastlabki hajmi, m -bo’kkan polimerning massasi,

V
-uning hajmi: 
Pastdagi rasmda polimerning bo’kish sxemasi keltirilgan. 
Bo’kishda polimer massasi va hajmi ortadi. E-erituvchi, P-polimer, BP-
bo’kkan polimer. 
Bo’kish darajasi polimer zanjirining qattiqligiga bog’liq. Agar polimer 
tuzilishida ko’p ko’ndalang bog’lar mavjud bo’lsa (tikilgan struktura) bo’kish 
darajasi kichik bo’ladi. Masalan, kuchli vulkanizatsiya qilingan rezina ebonit 
benzolda bo’kmaydi. (rasmdagi 1 egri), kauchuklar (rezina) benzinda chegarali 
bo’kadi (2-egri), jelatin ham sovuq suvda chegarali bo’kadi. Agar jelatinaga issiq 
suv quyilsa yoki tabiiy kauchukka benzol solinsa, polimerning chegarasiz bo’kishi 
sodir bo’ladi. 
m
m
m
0
1
2
3
oo
YuMBning bo’kish kinetikasi.
α
m 
m
- 
m
m
V
- 
V
V
0
0
0
0
α
v 
¸
yoki
P
BP
E
V
0
1 
2 
3 
4 
п