“Юrори молекулали бирикмалар эритмасининг барrарорлиги ва унинг бузилиши: тузлаш, коацер-вация, ивиrланиш. Геллар ва ивиrлар хоссаси”

YuMB kimyoviy tuzilishi va fazoviy shakli. Polimerlardagi bog’lar. 
Polimerlar xossasi kimyoviy va molekulyar bog’lari bilan belgilanadi. 
Monomerlar zvenosidagi kimyoviy bog’lar -M-M-M- xolida ifodalanadi. 
Ular mustaxkam bog’lardir; E
δ≈
400 kJ/mol. Molekulyar bog’lar polimer zanjirlari 
yoki bitta zanjirning turli joylarida vujudga keladi: 
....... molekulyar bog’ 
−−−
kimyoviy bog’ 
Bitta molekulyar bog’ energiyasi E
δ
≈
10 kJ/molga teng. Bu kichik qiymat 
bo’lib, kimyoviy bog’ energiyasidan 40 marta kamdir. Lekin bunday bog’lar 
nixoyatda ko’p bo’lgani uchun ular polimer xossasiga ancha katta ta’sir ko’rsatadi. 
Masalan, polimerni isitib, uni bug’latib bo’lmaydi. 
YuMB molekulasi uchun yana bir muxim xossa zanjirni qayishqoqligidir. 
Bu makromolekulaga bir konformatsiyadan boshqa konformatsiyaga o’tib, fazoviy 
shaklini o’zgartirishga imkon beradi.
YuMB makromolekulasining konformatsiyasi deganda, polimer zanjirning 
monomer zvenosini kimyoviy bog’larni uzmay burilishi natijasida vujudga 
keladigan energetika jixatdan teng fazoviy shakli tushuniladi. 
Masalan, YuMB molekulasi murakkab konformatsiyadan cho’zilgan holatga 
o’tishi mumkin: 
YuMB zvenolarning xarakati natijasida eng 
extimoli yuqori shakli bu tuguncha yoki globula 
holatidir. 
2
r
0
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М
М

---

247 
YuMB amorf va kristall holatda bo’lishi mumkin. YuMB makromolekulasi 
kristall holatida birxil turdagi molekuladan yuqori hosilalardan iborat bo’ladi. Ular 
tayoqcha, plastinka, shar shaklida bo’lishi mumkin. 
Amorf polimer moddalarida yuqori hosilalar fazoviy strukturada bo’lib, turli 
konformatsiyadagi betartib (xaotik) joylashgan 
makromolekulalardan tashkil topadi. 
Taxminan 70-80% polimer materiallar kristall 
shaklda olinadi. Polisterol, polimetilmetakrilat - amorf 
YuMB. Ma’lum sharoitda ular kristall holatda olinishi 
mumkin. 
Mexanik ta’sir natijasida tuguncha holatidagi 
polimer elastik holatga o’tkazilishi mumkin.