Yangiasr avlopi

YIGIRMA SAKKIZINCHI BOB

Omad  Martin  Iden  manzilini  yo‘qotib  qo^di, 

baxt  elchilari  uning  eshigini  qoqmay  qotydilar. 

Martin  hattoki  yakshanba  va  bayram  kunlari

professor

---

362

Jek  London

dam olmay, yigirma besh kun mobaynida deyar- 

li ottiz ming so‘zdan iborat «Sharmanda bolgan 

quyosh»  nomli  katta  bir  maqola  yoza  boshladi. 

Bu Meterlink maktabiga xos mistitsizmga qarshi 

puxta  oyiangan  hujum  edi  -   mo‘jizalami  orzu 

qiluvchi xayolparastlarga  qarshi  pozitiv bilimlar 

qal’asidan qilingan hujum edi; to‘g‘ri, bu maqola- 

ning  o'zida  ham  mo'jiza  unsurlari  mavjud  edi, 

ammo ular faktlarga zid emasdi. Martin keyinroq 

bu  yirik  maqolasiga:  «Mo'jiza  kohinlari»  va  «0 ‘z 

shaxsimiz me’yori» degan ikkita kichik maqolasi- 

ni ham ilova qildi.  So‘ng, uchala maqola Martin­

ning hisobiga tahririyatlararo sayohatga chiqdi.

«Sharmanda  bolgan  quyosh»ga  sarf  bolgan 

yigirma  besh  kun  mobaynida  Martin  o'zining 

«daromad  keltiruvchi»  asarlarini  olti  yarim  dol- 

larga sotishga muvaffaq boldi. Bitta asariga u el- 

lik sent, haftalik yumoristik jumalga yuborilgan 

boshqa bir asariga bir dollar oldi.  Bundan tash- 

qari, yana ikkita yumoristik she’ridan birini ikki 

dollarga, boshqasini uch dollarga sotdi. Nihoyat, 

nasiyaga  mol  olish  mumkin  bolmay  qolgandan 

keyin  (shundoq  ham  baqqol  besh  dollargacha 

nasiyaga mol bergan edi), Martin yana velosipedi 

bilan paltosini olib borib garovga qoyishga maj- 

bur  boldi.  Yozuv  mashinkasidan  foydalanayot- 

gani  uchun  yana  haq  talab  qila  boshladilar  va 

Martinga shartga muvofiq haqni bir oy oldindan 

tolashi kerakligini eslata boshladilar.

Bir  necha  mayda-chuyda  asarlariga  xaridor 

topilgamdan  ko‘ngli  ko‘tarilgan  Martin  yana 

«daromadli» asarlar yozishga kirishmoqchi boldi. 

Ehtimol,  shular  bilan  bir  amallab  kun  ko'rish

---

Martin  Iden

363

mumkin bolar. Uning stoli 

liklari tomonidan rad etilgan yigirmatacha may- 

da hikoyalar taxlanib yotardi. U gazetada bosila- 

digan hikoyalarni qanday yozish yo yozmaslikni 

o'rganish  maqsadida  va  shu  yo‘sinda  qat’iy  bir 

dastur ishlab chiqish niyatida mazkur hikoyala- 

rini  qayta  o‘qib  chiqdi.  U  gazetada  bosiladigan 

hikoyalar  fojiali  bolmasligi  kerak,  ular  falokat 

bilan tugamasligi kerak va uslubining go‘zalligi, 

g'oyasining  originalligi,  tuyg4ilaming  nozikligi 

bilan  ajralib  turmasligi  kerak  degan  fikrga  kel- 

di.  Ammo  hikoyada  his-tuyg4i  albatta  bolishi, 

bolganda  ham  oshib-toshib  yotgan  bolishi  ke­

rak,  bir  vaqtlar  uni  «qashshoq  bolsa  ham,  no- 

musli bolsin» degan mavzuda yozilgan tumtaroq 

vatanparvarlik ruhidagi melodrama va pesalami 

galyorkada o'tirib  olqishlashga  da Vat  etgan  eng 

dabdabali va oliyjanob tuyg4ilar mavjud bolishi 

kerak edi.

Martin  shu  narsalarni  aniqlab  olib,  o‘zi  ish­

lab  chiqqan  dastur  asosida  hikoyalar  yozishga 

kirishdi. Dastur uch qismdan iborat edi:

1)  ikki  oshiq-ma’shuq  bir-birlaridan  judo 

bolishga majbur;

2) bironta hodisa tufayli ular qayta topishadilar;

3) to^ga chorlovchi qo‘ng‘iroq sadolari. Uchin- 

chi  qism  o'zgarmas  edi,  lekin  birinchi  va  ik­

kinchi  qismlar  cheksiz  o'zgarib  tura  olardi. 

Oshiq-ma’shuqlar  mash’um  anglashilmovchilik, 

yuz  bergan  biron  tasodif,  o'zga  oshiq  yigitning 

rashki,  johil  ota-onalar,  ayyor  homiylarning 

kasriga qolish va h.  k.  sabablar tufayli  ajrashib 

ketishi  mumkin  edi;  ularning  qayta  topishishi-

ostida adabiyot agent-

---