Yangi davr arab adabiyoti

JORJ XANA  
Livanning  yana  bir  yirik  yozuvchisi  –  publisist,  faylasuf,  nosir,  butun  jahon  tinchlik 
kengashi a’zosi Jorj Xanadir.  
Jorj  Xana  1892  yilda  Livanning  ash-Shavmiat  shaharchasida  tug‘ilgan.  U  1907  yilda 
ingliz maktabini tugatdi, Bayrutdagi Amerika universitetida o‘qib bakalavr darajasini oldi. Xana 
1911  yildan  shu  institutda  ishlay  boshlaydi,  talabalarning  inqilobiy  harakatiga  qo‘shiladi, 
inqilobiy  kurash  sahnasiga  aylangan  «Shafaq»  jurnali  bilan  hamkorlik  qiladi.  Xana  1911  yilda 
Bayrutdagi Amerika tibbiyot institutiga kiradi, 1915 yilda uni tugatgach Usmonli turk qo‘shiniga 
chaqiriladi  va  harbiy  vrach  bo‘lib  xizmat  qiladi.  U  1919  yilda  harbiy  xizmatdan  bo‘shaydi  va 
Livan qishloqlarining birida vrach bo‘lib ishlay boshlaydi.  
Xana  1922  yilda  Jahon  mamlakatlari  bo‘ylab  safarga  chiqadi,  Hindiston,  Argentina, 
boshqa  mamlakatlarga  boradi.  Safardan  qaytgach  Bayrutda  kambag‘allar  uchun  kasalxona 
ochadi, tug‘ruqxona tashkil qiladi, uzoq vaqt davomida vrachlik qiladi.  
Adib o‘zining birinchi «Ayol, uning vujudi va qalbi» kitobini 1936 yilda yozdi. Bu kitob, 
aslida, sof tibbiy mavzuda yozilgan bo‘lsa ham, odamlar orasida qaynoq munozaralar chiqishiga 
sabab bo‘ldi. Kitobda Xana nikohsiz tug‘ilgan bolalar haqidagi qonunga qarshi chiqqan, bir qism 
odamlar uni yoqlagan bo‘lsa, boshqalar uning fikriga qo‘shilmagan edilar.  
Jorj  Xana  siyosiy  faoliyat  bilan  ham  shug‘ullanar,  erkparvarlik  g‘oyalari  tufayli  ta’qib 
ostiga  olinishdan  qo‘rqib,  asarlarini  Horis  ibn  Yahyo  taxallusi  bilan  e’lon  qiladi.  1943  yilda 
«Horisiyot»  nomi  bilan  uning  bir  turkum  siyosiy  maqolalari  e’lon  qilindi.  Ularda  ifodalangan 
ayovsiz tanqidiy fikrlari uchun Xana sudga tortildi. Harbiy tribunal unga o‘lim jazosini belgiladi, 
ammo tarafdorlarning sa’y-harakatlari tufayli adib omon qoldi.  
Jorj  Xana  1947  yilda  Rossiyaga  keladi,  Moskva,  Leningrad,  Kiev  shaharlarida  bo‘ladi. 
Vataniga qaytgach «Men Moskvadan qaytayapman» nomli kitob yozib, o‘zining demokratiya va 
ozodlikka bo‘lgan intilishlarini ifoda etdi.  
Jorj  Xana  taniqli  jamoat  arbobi  ham  edi.  Varshavada  bo‘lib  o‘tgan  Jahon  tinchlik 
kongressida Butunjahon tinchlik kengashi a’zoligiga saylandi.  
Adib «at-Tariq» jurnali bilan hamkorlik qilar, uning Yevropa, jumladan rus adabiyotiga 
bag‘ishlangan  maqolalari  adabiy  doiralarda  qiziqish  bilan  o‘qilardi.  Xana  Sovet  Ittifoqi 
yozuvchilarining 2,3-s’ezdlarida ishtirok etgan.  
Xana  1954  yilda  ikkinchi  bor  Moskvaga  keladi,  «Ikkinchi  bor  Moskvadaman»  kitobini 
yozadi,  uning  bir  bobida  M.Gorkiyning  xotini  va  nabiralari  bilan  bo‘lgan  qiziqarli  uchrashuvi 
haqida hikoya qiladi.  
Jorj  Xananing  birinchi  badiiy  asari  1953  yilda  bosilib  chiqdi.  Bu  asar  «Ibodatxona 
kohinlari»  qissasi  bo‘lib  o‘zbek,  rus,  ukrain  tillariga  tarjima  qilingan.  Qissada  Livan  uchun 
muhim  bo‘lgan  ijtimoiy  –  siyosiy  hayot  muammosi,  tinchlik  uchun  kurash  masalasi  qalamga 

---

 
139 
olingan.  Asarda  publisistik  uslub  ta’siri  sezilib  turadi  va  yozuvchining  publisistikadan 
belletristikaga o‘tishi jarayonini o‘zida ifoda etadi.  
1955  yilda  Jorj  Xananing    «Alp  Ubayd»  romani  bosmadan  chiqdi.  Ubayd  ismli  yetim 
bola taqdiri haqida hikoya qiluvchi bu asar ijtimoiy – maishiy roman janriga taaluqlidir.  
Ubayd o‘rtog‘i bilan birga hayotning shafqatsiz sinovlaridan o‘tadi: qurilishda ishlaydi, 
ko‘chada  gazeta  sotadi.  Qahramonlarning  quyi  tabaqalardan  tanlanishi  yozuvchiga  konkret 
tarixiy  sharoitda  Livan  dehqonlari  va  ishchilarining  musibatli  hayotini  tasvirlash  imkonini 
beradi. Romanda qahramonlar ongining o‘sishi jarayoni ham ifodalangan. Ular inqilobiy faoliyat 
bilan  shug‘ullana  boshlaydilar,  shu  yo‘l  bilan  o‘z  hayotiy  muammolarini  hal  qilishga  umid 
bog‘laydilar.  
Roman  qahramonlari  o‘zlariga  tarafdor  topish  maqsadiga  «Xalq  ovozi»  gazetasini 
chiqara  boshlaydilar.  Inqilobiy  faoliyat  tufayli  ular  ko‘p  marta  hokimiyat  vakillari  bilan 
to‘qnashadilar,  bir  necha  bor  qamoqqa  tashlanadilar.  Ammo  bunga  qaramasdan  ular  kurashni 
davom ettiradilar, bir kuni g‘alaba qozonishlariga umid bog‘laydilar.  
«A.F.  oilasi»  qissasi  dehqonlar  mavzusiga  bag‘ishlangan.  A.F.  harflari  asarning  bosh 
qahramoni  obrazini  bildiradi.  A.F.  livanlik  dehqon,  tirikchilik  g‘amida  oilasi  bilan  Bayrutga 
keladi.  Bu  yerda  to  oila  boshlig‘i  nogiron  bo‘lib  qolguncha  qadar  ular  amal-taqal  bilan  kun 
kechiradilar.  Ammo  birin-ketin  oila  boshiga  falokatlar  yog‘ilib  kelaveradi.  A.F.ning  xotini  sil 
kasaliga  mubtalo  bo‘ladi,  yangi  tug‘ilgan  chaqaloqlari  vafot  etadi,  qizlari  Salma  maktabni 
tashlab, oilaga yordam berish uchun ishga kiradi.  
Adib A.F., uning xotini, bolalari bu ko‘rguliklarga taqdir hukmi sifatida mo‘minlik bilan 
chidaganlarini tasvirlaydi. Faqat kenja qiz Saad unday emas. U jiddiy hayotiy muammolar ustida 
bosh  qotiradi,  odamlar  taqdiri  faqat  yozug‘,  tasodifga  bog‘liq  bo‘lmay,  jamiyat,  davlat  ularni 
himoya qilishi lozim, degan xulosaga keladi.  
Asarda Saadning murakkab ichki kechinmalarini tasvirlashga ko‘p o‘rin ajratilgan, uning 
uzoq  ichki  kurash  natijasida  jamiyatda  o‘z  o‘rni,  huquqini  qo‘lga  olish  uchun  kurashish  kerak, 
degan xulosaga kelishi tasvirlab berilgan. U ham «Alp Ubayd» qahramoni singari mamlakatdagi 
inqilobiy  kuchlar  kurashiga  qo‘shiladi.  Livanlik  taniqli  tanqidchi  Husayn  Muruvva  romanni 
yuqori baholaydi.  
1962 yilda Jorj Xananing esdaliklari «G‘urub arafasi» nomi bilan bosilib chiqdi. Bu asar 
o‘quvchini  adib  biografiyasi  bilan  tanishtirishi  bilangina  diqqatga  sazovor  emas.  U  mazkur 
davrning  ijtimoiy  hujjati  sifatida  ham  ahamiyat  kasb  etadi.  Unda  Xana  mamlakatdagi  ijtimoiy 
ahvol, o‘zining hayotiy va falsafiy kredosini bayon etgan.  
Moskvaga  qilingan  to‘rt  safaridan  keyin  u  1963  yilda  «Samolar  darvozasi  oldida» 
pesasini  yozadi.  Pesa  falsafiy  mavzularga  bag‘ishlangan,  inson  va  samoviy  kuchlar  orasidagi 
dialog shaklda  yozilgan.  Unda diniy bag‘rikenglik, jaholat va xurofotga qarshi kurash g‘oyalari 
targ‘ib etiladi.