X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Okean suvining harorati
.
Dunyo okeani issiqlikning juda katta 
akkumulyatori hisoblanadi. Uning yuza qatlami Quyoshdan keladigan energiyaning 
99,6 % ini yutish qobiliyatiga ega, materiklarda esa bu ko’rsatkich 55-65 % ni tashkil 
etadi. Okean yuzasidagi suvlarning o’rtacha yillik harorati +17,5ºS ga, okean 
ustidagi havo harorati esa +14,4 ºS ga teng. Okeanlar ichida eng ilig’i Tinch okean 
(o’rtacha harorat +19,4 ºS), eng sovug’i Shimoliy Muz okeani (o’rtacha harorat -
0,75 ºS). 
Shimoliy yarim sharda materiklarning ta’siri tufayli suvning harorati janubiy 
yarim shardagiga nisbatan baland. Shuning uchun termik ekvator ham ekvatordan 
shimolda joylashgan. Bu yerda o’rtacha yillik harorat +28ºS ga, ichki tropik 
dengizlarda esa +32ºS ga teng. Ekvatordan qutblarga borgan sari suvning harorati 
asta-sekin pasayib boradi. Qutbiy o’lkalarda harorat 0ºS dan ham pastga tushadi. 
Xuddi shunday okean yuzasidan chuqurlashgan sari ham harorati pasayib boradi. 
Okean ostiga yaqin suv qatlamida harorat +1,4º+1,8ºS ni tashkil etadi. Arktikayoni 
va antarktikayoni suvlari ostida -0,2º -1,3 ºS ni tashkil etadi.
Dunyo okeani suvlari sirkulyasiyasi
.
Okeanning 150-200 m chuqurlikkacha 
bo’lgan yuza qismida okean suvlari doimiy esadigan shamollar ta’sirida sirkulyasiya 
qiladi. Bunday jarayon Dunyo okeanida suv harakatlarining eng muhim shakllaridan 

---

347 
biri bo’lgan doimiy yuza oqimlarini vujudga keltiradi. Ular hosil bo’lishiga ko’ra 
friksiya, quyilma, haydama, kompensasiya va zichlik oqimlariga bo’linadi. Friksiya 
oqimlaridan eng asosiysi doimiy esadigan shamollar ta’sirida hosil bo’lgan dreyf 
oqimlaridir.
Dunyo okeanidagi barcha oqimlar muayyan qonuniyatlarga bo’ysungan holda 
harakat qiladi. Jumladan, okeanlarda ekvatorning har ikkala tomonida doimiy esib 
turadigan passat shamollar ta’sirida paydo bo’lgan passat oqimlari sharqdan g’arbga 
tomon harakat qiladi. Ular Koriolis qonuniga binoan shimoliy yarim sharda o’ngga, 
janubiy yarim sharda chapga buriladi.
Atlantika va Tinch okeanlarida Shimoliy va Janubiy Passat oqimlari o’rtasida 
g’arbdan sharqqa tomon harakat qiladigan ekvatorial qarshi oqim vujudga kelgan. 
Janubiy yarim sharning o’rtacha geografik kengliklarida doimiy shamollar 
yordamida hosil bo’lgan G’arbiy shamollar oqimi g’arbdan sharqqa tomon oqadi. 
Mussonli o’lkalarda yuza oqimlar mavsumga qarab o’zgarib turadi. Okeanlarda 
dengiz oqimlari xalqalar hosil qiladi. Eng katta xalqalar ekvator bilan 40
0
parallellar 
orasida vujudga keladi. Shimoliy yarim shardagi xalqalarda suv soat strelkasi 
yo’nalishiga teskari, janubiy yarim shardagi xalqalarda esa soat strelkasi yo’nalishi 
bo’yicha harakat qiladi. Shunday qilib yuza oqimlar okean frontlari yoki gidrologik 
frontlar bilan bir-biridan ajralib turgan siklonal va antisiklonal xarakterga ega 
bo’lgan xalqalar tizimini hosil qiladi. Xalqalar tizimi shimoldan janubga tomon bir-
biri bilan almashinadi.
Dengiz oqimlari suvining haroratiga ko’ra iliq va sovuq oqimlarga bo’linadi. 
Iliq oqimlar guruhiga Gol’fstrim, Shimoliy Atlantika, Braziliya, Shimoliy Tinch 
okean, Kuro Sio, Sharqiy Avstraliya va Passat oqimlari kiradi. Sovuq oqimlar 
guruhiga G’arbiy shamollar, Peru, Kaliforniya, Kuril, Bengal, Kanar oqimlari kiradi. 
Ular iqlimning shakllanishiga nihoyatda kuchli ta’sir ko’rsatadi. Dengiz 
oqimlarining ayrim joylarida tutashish zonalari, ayrim joylarida tarmoqlanish 
zonalari vujudga keladi. Oqimlarning tutashishi 
konvergensiya
, tarmoqlanishi 
divergensiya
deb ataladi.