alomatlar paydo boMadi. Masalan, umumiy ahvolning sustlashishi
(«maza qochishi»), isitmalash, jismoniy
faollikning pasayishi, turli
noxushliklar va hokazolar shunga kiradi. Ularni o‘z vaqtida pay-
qab, kasallikning boshlang‘ich simptomlarini aniqlash nihoyatda
muhim ahamiyatga ega.
3. Kasallikning klinik simptomlari yaqqol ko‘ringan — avj
olgan davri — kasallikning dastlabki alomatlari yuzaga kelgandan
boshlab, uning hamma klinik,
shu jumladan, har bir kasallikning
o‘ziga xos simptomlarining ham to ‘la rivojlangunicha o‘tgan davr.
Kasallikning bu davrida uning aniq diagnozi (tashxisi)ni qo‘yishga
muvaffaq boMinadi. Ammo har xil, ayniqsa qo'shimcha omillar-
ning ta ’siri tufayli, masalan (kasallikning uncha bilinmaydigan
shakllari, kasalning yoshi, jinsi, reaktivligi xususiyatlari) uyda o ‘z-
o'zini davolash va hokazolar sababli
hamma vaqt ham buning
imkoni boMavermaydi.
4. Kasallikning oqibatlari, davri patogen qo‘zg‘atuvchining
kuchi bilan -organizm qarshilik qilish qobiliyatining o ‘zaro
nisbatiga bogMiq. Kasallikning quyidagi oqibatlari kuzatiladi:
1. Sog‘ayish (u ham har xil, toMa, chala, asoratli va hokazo
boMishi mumkin).
2. Retsidiv (lotincha
recidivo —
qaytalanish, yangidan bosh-
lanish).
3. 0 ‘tkir turdan surunkali holat — shaklga o'tish.
4. OMim.
ORGANIZMNING SOG‘AYISHI
Sog‘ayish — bu ham nihoyatda murakkab himoya, mosla
shuv,
kom pensator, tiklanish jarayonlarining majmuyi boMib,
ular organizmda kasallik bilan bir vaqtda tashqi muhit bilan
organizm o‘rtasidagi buzilgan aloqalami bartaraf qilish, sogMiqni
tiklash va muvozanatni sifat jihatidan yangi darajada tiklashga
qaratilgandir. ToMa va chala sog‘ayishlar farq qilinadi.
Sog‘ayish
faol jarayon boMib, shikastlovchi omilning ta ’siri
boshlanishi bilan o ‘ziga xos o 'z g arish — reaksiyalar bilan
namoyon boMa boshlaydi. Ushbu yaxlit jarayonda organizm va
15
uning turli tarkibiy qismlari bir butun holda ishtirok etadi.
Sog‘ayish birinchi navbatda patologik o'zgarishlaming ko'lamiga
va organizmning qarshilik ko'rsatish qobiliyatiga bog'liq.
SOG‘AYISH MEXANIZMLARI
Kasallik va sog‘ayish ikki qarama-qarshi jarayonlar bo'lishiga
qaramay, ularni biologik nuqtayi nazardan yagona hodisa deb
ta ’riflash mumkin, chunki haqiqiy patologik o'zgarishlar va ulami
bartaraf qilishga qaratilgan reaksiyalar bir-biridan ajralmasdir.
Kasallikning oqibati ham patologik o'zgarishlar bilan organizm
ning himoya-moslashuv reaksiyalarining o'zaro nisbatiga bog'liq.
Organizmning himoya-moslashuv reaksiyalari patologik jarayon-
larga nisbatan ustunlik qila boshlasa sog'ayish boshlanadi.
Har xil
kasalliklarda sog'ayishning mexanizmlari ham turlichadir. Biroq
sog'ayishning um um iy mexanizmlari borki, ular ham m a kasal
liklarda deyarli bir tarzda paydo bo'ladi va rivojlanadi.
Sog'ayish fiziologik (nevrogen, endokrin), biokimyoviy (mod
dalar almashinuvi), morfologik (regeneratsiya) va funksional
mexanizmlar yordamida ta’minlanadi. Bunda nospetsifik va spetsifik
himoya mexanizmlari (reaktivlik, immunitet) katta rol o'ynaydi.
Sog'ayishning quyidagi shartli uch turdagi mexanizmlarini
farq qilish mumkin.
1. Kasallikning ilk boshlanish davridagi sog'ayish mexanizm
lari. Bu vaqt patogen qo‘zg‘atuvchilar organizmda jiddiy morfo
logik va funksional o‘zgarishlami hosil qilishga ulgurmagan bo'ladi.
Bu davrda sog'ayish organizmning qarshilik qilish, himoya reak
siyalarining kuchayishi hisobiga ta ’minlanadi,
bu esa kasallikning
klinik jihatdan namoyon bo'lm asdan («simptomsiz kasalliklar»)
kechishiga yoki bartaraf boMishiga olib keladi.
2. Kasallikning paydo bo'lish va rivojlanish davridagi sog'ayish
mexanizmlari. Bu davrda patogen qo'zg'atuvchilar organizmda har
xil darajadagi morfologik va funksional o'zgarishlaming paydo
bo'lishida ishtirok etib ulguradi. Organizmning oddiy himoya
reaksiyalariga tiklanish va kompensator mexanizmlar faol ravishda
qo'shilib ketadi. Kasallikning oqibatlari patologik o'zgarishlaming
16
chuqurligi va organizmni qayta tiklovchi kom pensator reak
siyalarining nisbatiga bog‘liq.
Sog'ayishning kechikkan mexanizmlari organizmda qayta
tiklanish va kompensator reaksiyalarining borgan sari ortib bo
rishi bilan ifodalanadi. Bularga parchalangan to ‘qimalar rezorb-
siyasi, chiqaruv organlari orqali parchalanish
mahsulotlarining
ajratilishi, ularning fagositozga uchrashi, shuningdek shikast-
langan to'qimalarning regeneratsiyasi va biriktiruvchi to‘qima bilan
almashinuvi va boshqalar kiradi.
KASALLIKNING QAYTALANISHI, REMISSIYASI VA
SURUNKALI KASALLIKLAR
Kasallikning klinik alomatlari
bir muddat ichida yuzaga kelib,
so‘ngra yo'qolib yana qaytadan paydo boMishi mumkin, bunday
holatga
Do'stlaringiz bilan baham: 
