X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

(yer qimirlashlari, suv toshqini, yong'inlar, ko'chkilar) va ijti­
moiy (iqtisodiy-ijtim oiy noxushliklar, urush va hokazo) ofatlar
tufayli kechinmalar, stress holatlari; 5) gipodinamiya.
Gipertoniya kasalligining patogenezini tushuntiruvchi bir
necha gipotezalar taklif etilgan, ammo ularning eng asosiy va
hozirgacha bahsli bo'lib qolayotgan tomoni kasallik patogenezining
boshlang'ich yetakchi omili, .manbayiga oid masaladir. Hozirgi
kungacha o'z mavqeyiga ega bo'lgan gipotezalardan quyidagilami
keltirish mumkin.
240

---

E. Gellgorn va hammualliflarining gipotezasi. Boshlang'ich
-patogenetik omil deb, oliy simpatik nerv markazlarining (chunon­
chi, gipotalamusning orqa bo'limida joylashgan) kuchli turg'un
qo'zg'aluvchanligi va reaktivligi — giperergiya hisoblanadi. Ushbu
markazlaming turg'un giperergiyasini chaqiruvchi omillar bo'lib,
gipotalamusning simpatik yadrolari bilan chambarchas bog'langan
hissiyot (emotsional) markazlardagi uzoq vaqt saqlanuvchi va tak-
rorlanuvchi qo'zg'alish hisoblanadi. Bunda simpatik nerv sistemasi
markazlarining irsiy giperergiyasi ma’lum ahamiyatga ega. Ushbu
tuzilmalaming giperergik holati, bir tomondan, pressor markazlar
tonusining ortishi, tomirlaming spazmi, yurak minut hajmining
ortishi va AB ning ko'tarilishiga, ikkinchi tomondan esa, pressor
ta’sirli gumoral omillaming (adrenalin, noradrenalin, vazopressin,
AKTG, kortikosteronlaming) ko'plab hosil bo'lishi, shuningdek
buyraklaming yukstaglomerulyar apparatida (YUGA) renin giper-
sekretsiyasini shartlaydi. Ushbu omillaming barchasi arteriolalar
spazmini, Y U D H ning ortishi va oqibatda diastolik bosimning