Vi-mavzu. Inson resurslarini boshqarishda boshqarish va nazorat

Qaror qabul qilish jarayoni 
Qaror qabul qilish jarayoni murakkab jarayon hisoblanadi. Bu yerda 
muammoni tushuntirish asosiy vazifa hisoblanadi. Lekin buning uchun holatni, ya’ni 
mavjud sharoitni to‘g‘ri baholash va maqsadni aniq yuritish zarur. Ayrim hollarda 
muammo alomatlari uning kelib chiqish sabablari noaniqligi tufayli tushunarsiz 
bo‘ladi. Menejer hamma alomatlarni o‘rganib chiqishi zarur, buning uchun esa 
holatni yaxshi bilish va uni maqsad bilan taqqoslash kerak. Hech qaysi bir muammo 
uning kelib chiqish sabablari aniqlanmaguniga qadar hal bo‘lmaydi. Masalan, agar 
menejerning ishga chiqmaydigan yoki har doim kech qoladigan ishchilari bilan 
muammolari bo‘lsa, bunda bu alomat bilan ishga kechiqishni vujudga keltiruvchi 
sabablarga nisbatan salbiy natijalarga ega bo‘ladi. Balki, xizmatchida transport bilan 
bog‘liq qiyinchiliklar yoki nimadir boshqa sabablar bordir; shuning uchun 
kechiqqani uchun ishdan bo‘shatishdan oldin sababini aniqlash lozim.
Muammoning tabiatini aniqlash - bu qiyin jarayon. Yakuniy qarorni qabul 
qilishdan oldin muammolarni yuzaga keltiruvchi sabablarni aniqlashga harakat 
qilish darkor.
Muammo sababi belgilangandan va uning tarkibi tushunilgandan so‘ng, 
keyingi bosqich bo‘lib muammoni yechishi mumkin bo‘lgan qarorlarni aniqlash 
hisoblanadi. Hammadan yaxshisi o‘z fikrini yozma shaklda bayon etishga harakat 
qilish. Ko‘p holda bir muammo uchun bir nechta yechimlar mavjud bo‘ladi. Ular 
yozib qo‘yilganda va baholanganda har bir yechim variantining o‘ziga xos 
ustunliklari va kamchiliklari ayon bo‘ladi. Siz faqatgina yechim variantlarini 
taqqoslaganingizda ularning orasidan ratsional va to‘g‘risini topasiz.
Mumkin bo‘lgan yechimlarni tuzishda har bir variant ba’zi bir baholar 
tizimida o‘lchanadigan ma’lum bir natijalargan ega bo‘lishi kerak. Menejer o‘zi 
qabul qilgan yechim natijalari qanday bo‘lishini prognozlashga harakat qilishi 
kerak. Oqibatlarini aniqlab bo‘lmaydigan yechimlarni qo‘llab bo‘lmaydi.
Yechimlarni tanlashda, baholashda maqsadlarni va yechimlar ularga erishish 
uchun qanday yordam berishini hisobga olish darkor. Menejer yechimning sifatiga 
javobgar bo‘ladi.
Keyingi bosqich - yechimlarni namoyon etish bo‘yicha tashkiliy-amaliy 
faoliyat. Bu ham murakkab jarayon. Yechim personalda tanish bo‘lmagan, ma’lum 
bir ziddiyatni vujudga keltirishi mumkin. Ko‘pchilik hollarda xizmatchilarga ba’zi 
bir muammolar yechimlarini e’lon qilishga shoshilmaslik kerak. Yaxshisi buni asta-
sekin realizatsiya qilish jarayoni singari xizmatchilar bilan mulohaza qilish bilan 
birga o‘tkazish kerak. Menejer umumiy qoida -“extiyotkorlik”dan tashqari, 
yechimlarni qo‘llash bo‘yicha masalaga qanday yondashishi kerakligi haqida 
qoidalar majmuasi yo‘q. Yechimlar xizmatchilarni tepadan majburlab yuborilgan 
deb emas, balki o‘zlarinikidek qabul qilgan holda ularni tuzishda ishtirok etganlarida 
tez va yaxshiroq qo‘llaniladi.
Keyingi bosqich deb qarorlar bajarilishi va natijalar olinishini nazorat qilish 
hisoblanadi. Qabul qilingan qarorlarning natijalarini har doim ham oldindan qanday 
bo‘lishini yetarlicha aniq aytib bo‘lmaydi. Faqatgina qarorlar qo‘llanishini nazorat 

---

qilish ularning nimaga arzishini ko‘rsatadi.
Ilgari "lider" (yulboshchi) va "upravlyayushiy" (boshqaruvchi) so‘zlari ko‘p 
ishlatilar edi. Lider va boshqaruvchilarning qaror qabul qilish jarayonini yaxshi 
tushunish uchun ularni o‘zaro bir-biridan farqlash kerak. 
Komanda lideri va bo‘lim boshqaruvchisining vazifalaridagi farq lider bilan 
rahbar, boshliqlar vazifalari o‘rtasidagi tafovutdan kelib chiqadi. 
Rahbar boshqarishni shaxsan o‘zi xohlagan qaror qabul qilish va mehnat 
jarayoni ustidan nazorat asosida olib boradi. Lider qaror qabul qilish huquqini tortib 
olmaydi, balki aksincha, bu huquqni brigada yoki komandaning har bir a’zosiga 
topshirib qo‘yadi. Uning asosiy maqsadi - qaror qabul qilish emas, komandaning 
boshqa a’zolari yechishi zarur bo‘lgan muammolarni qidirish, jamoa faoliyatining 
maqsad va vazifalarini shakllantirish bo‘yicha yordam ko‘rsatishdan iboratdir. 
Shunga mos ravishda mehnat jarayonini nazorat qilish vazifasi (ya’ni ma’muriy 
majburlashga asoslangan, xodimlar ustidan hukmronlik) muvofiqlashtirish vazifasi, 
ya’ni har xil, xodimlarning ko‘pincha o‘zaro zid bo‘lgan manfaatlarini kelishtirish 
yo‘llarini qidirish bilan almashtiriladi. 
Qaror qabul qilish jarayonidagi yoki boshqacha aytganda, boshqaruv 
uslubidagi bunday o‘zgarishlar birinchi navbatda hozirgi zamondagi odamlar 
o‘rtasidagi munosabatlarning o‘ziga xos tomonlari va ishlab chiqarishning ob’ektiv 
zaruriyatlari bilan asoslanadi. 
Kaliforniya shtatidagi "
Frito ley"
kompaniyasiga qarashli AQShdagi 
tashkilotchilik madaniyati va yangicha boshqaruv tafakkurining real timsolida 
haqiqiy namuna bo‘lgan zavodning bir ishchisi "biz kishilarga emas, muammolarga 
hujum qilamiz. Biz "kim nohaq"ligini aniqlash emas, nima qilish zarurligini hal 
qilamiz" - deb ta’kidladi. Bunday masalalarni hal qilish uchun alohida majlislar zali 
ajratilgan bo‘lib, u yerda har xil bo‘lim xodimlari o‘z muammolarini muhokama 
qilish uchun muntazam uchrashib turar ekan. 
Umuman, tayyorgarlik va qaror qabul qilish jarayonini 5 bosqichga ajratish 
mumkin: 
1) ishlab chiqarish jarayoni yoki faoliyatning boshqa turlarini sistematik 
ravishda tahlil qilish va muammolarni keltirib chiqarayotgan ziddiyatlar va 
nomunosibliklarni o‘z vaqtida aniqlash; 
2) tahlil va bashorat qilish uchun qo‘shimcha ma’lumotlar yig‘ish; 
3) ehtimol variantlarni ishlab chiqish; 
4)yechimning 
alohida 
variantlarini 
amalga 
oshirganda 
kutiladigan 
samaradorlikni aniqlash; 
5) yechimning eng yaxshi variantini tanlash. 
Boshqarma qarorlari bir-biridan mustasno ravishda mavjud bo‘lmaydi. Ular 
ko‘pincha ma’lum maqsadga erishishga mo‘ljallangan zanjirni tashkil qiladi.
Boshqarma qarori - bu rahbar tomonidan bajarilayotgan muvofiqlashtirish 
choralari ko‘zga tashlanadigan asosiy hujjatlardan biridir. 
Yuqorida aytilganlar asosida qarorlarni tayyorlash va amalga oshirish 
tarkibida quyidagi masalalarni nishonga olish mumkin: 
- qanday qilib qarorlarning ilmiy asoslanganligini ko‘tarish va tavakkalchilik 
xavfini kamaytirish yaxshiroq; 

---

- qarorni tayyorlash uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar hajmi qanaqa bo‘lishi 
kerak; 
- qarorni tayyorlash jarayonida manfaatdor bo‘lgan shaxslarning faoliyatini 
qanday qilib maqsadga muvofiqlashtirish kerak. 
Bu masalalarni yechishda chamasi uch yo‘nalishda harakat qilmoq zarur: 
- boshqarma qarorini tayyorlash tadbirlari sifatini yaxshilash, hisoblash 
usullarining va hisob texnikasining eng yaxshilaridan foydalanish; 
- qabul qilingan qarorlarning bajarilishi ustidan amaliy nazorat tizimini 
yaratish; 
- qarorni tayyorlash jarayonini demokratlashtirish, ya’ni uni ishlab chiqishga 
iloji boricha ko‘proq bajaruvchilar doirasini jalb qilish; 
- va nazarimda, bu yerga yana ba’zi bir bo‘limlarni alohida ma’lumot yig‘ish 
yoki yechimning ehtimol variantlarini ishlab chiqish va boshqa masalalarni hal 
qilishga ixtisoslashtirishni qo‘shib qo‘yish mumkin va hokazo. 
Ammo oxirgi so‘z yoki rahbar zimmasida yoki mulkka egalik uslubiga qarab 
ovozga qo‘yish natijalari asosida aniqlanishi kerak.