Vi-mavzu. Inson resurslarini boshqarishda boshqarish va nazorat

---

VI-mavzu. Inson resurslarini boshqarishda boshqarish va nazorat 
 
6.1.Birgalikda boshqarish haqida tushuncha va ishlab chiqarish 
sharoitida uning ahamiyati. 
Boshqarish jarayoni bu rahbar va boshqaruv apparatining qo‘yilgan maqsadga 
erishish uchun odamlarning qo‘shma faoliyatini uyg‘unlashtirish bo‘yicha 
maqsadga muvofiq harakatlari majmuasidir. 
Rivojlangan mamalakatlarda kompaniyalar emas, balki komandalar 
raqobat qilmoqdalar. Komanda — umumiy maqsad bilan birlashtirilgan, 
samarali, hamfikr odamlar jamoasidir. Komanda o‘zining mehnat va 
emotsional hayoti bilan yashaydi. Har bir komandani o‘zining nodir ishlash 
usullari shakllanadi. Komandada shaxslararo munosabatlar shunday 
qurilganki, unda mutaxassislar har kuni 24 soatgacha bir -birlari bilan 
yaqindan, kichik xonada bo‘lsin, ahil, hamkorlikda, muvaffaqiyatli ishlay 
oladilar. Komandaga g‘ayrat atmosferasi xos. 
Komanda - katta va murakkab amaliy muammolarni yechish 
maqsadida maxsus tuzilgan, kichik, doimiy rivojlanadigan yuqori malakali 
mutaxassislar guruhidir.
 
Amerika menejmenti ushbu tushunchani sportdan 
olgan. Boshqaruvchilik komandasini tashkilida va faoliyatida sport komandasi 
bilan o‘xshashliklari ko‘p. Masalan, boshqaruvchilik komandasining har bir 
a’zosi umumiy muammo yechimida bitta aniq vazifani bajaradi va ushbu 
vazifa uchun yakka o‘zi javob beradi . Yakka mutaxassis sifatida 
boshqaruvchilik komandaning har bir a’zosi ham sport o‘yinchisi kabi o‘z 
vazifalarini bajarishda barcha zarur huquqlarga, erkinlikka va 
mustaqillikka egadir. 
1. 
Komandada o‘zaro aloqa shunday quriladiki, har qaysi a’zoning xato 
yoki muvaffaqiyati barcha komanda uchun tezda oshkora bo‘ladi. Har
qaysi a’zoning ish natijasi esa (ijobiy yoki salbiy) komandaning
umumiy natijaviy ko‘rsatkichlariga ta’sir etadi va har bir a’zoning 
farovonligini belgilaydi. 
2.
Boshqaruvchilik komandada ierarxik subordinatsiya mavjud emas. 
Barcha a’zolar sportchilar kabi bir -biri bilan to‘g‘rima-to‘g‘ri o‘zaro
munosabat qiladilar. Har bir a’zo o‘zining asosiy vazifasidan tashqari
komanda hayotida qandaydir yagona, o‘zining takrorlanmaydigan rolini bajaradi. 
Misol uchun, birlashtiruvchi roli, g‘oyalar generatori, axborot beruvchi, ekspert, 
ishlov beruvchi, yakunlovchi rollar. Komanda ishining samaradorligini 
aniqlaydigan omil — rollar va vazifalar taqsimotining 
kontrastligidadir.
3.
Komanda tarkibida fe’li bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan, bir-biriga 
adovatli 
qaraydigan 
kimsalar 
bo‘lishi 
mumkin 
emas. 
Shunday 
sig‘ishmaydigan, ziddiyatli kimsalar dastlab bir komandada birlashmaydilar. 
Komandaning o‘zi nizoli opponentlarni biridan (balki ikkisidan ham) voz 
kechadi va ajraladi. Aks holda ichki destruktiv janjal va nizolar komandani 
o‘zini asta-sekin ichidan yemirib boradi va ado qiladi. 
Komanda har bir a’zosining xulqini va harakatlarini doimiy nazorat qiladi, 
har bir kimsa nima va qanaqa ish qilishini diqqat bilan kuzatadi, uning ushbu 

---

faoliyatini komanda me’yorlari va qadriyatlari bilan solishtiradi va ushbu xulqga 
o‘zning munosabatini turli usullarda bildiradi. Komanda fikri har bir a’zo uchun 
muhim. Komanda manfaatlari uning har bir a’zosi uchun o‘z shaxsiy 
manfaatlaridan ham yuqoridir. Komanda ruhiy holatining mohiyati uning 
a’zolarini 
gomeostatligidadir.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, komandada tadbirkorlik ruhi mavjud bo‘lsa, har 
bir a’zo qalbida biznesmen bo‘lsa, ushbu komanda uchun muvaffaqiyat 
ta’minlangandir. Biznes faoliyatida komanda tavakkal qilishi mumkin. 
Yuqori malakali mutaxassislar muzokaralarining ijodiy ruhi va 
muammoning yechish uchun butun jamoa ishlab chiqqan qarori har qanday 
tashabbusning salbiy natijalarini minimumga olib keladi. Komandaning 
yutuqlarini doim ta’minlaydigan xislat bu -mutaxassislarning 
KOMPLEMENTALLIGI
.
Ko‘p o‘tkazilgan tadqiqlar, yuqori samaradorli komandalarga ko‘pincha 
quyidagi xususiyatlar xos bo‘lishini ko‘rsatib o‘tdi: 
1.
Komanda mustaqilligining yuqori darajaligi. 
2.
Komanda katta, muqaddas, yakuniy maqsadni mo‘ljallagan holda ishlashi. 
3.
Komanda a’zolarining rol va vazifalari bilan yaxshi balanslashtirilganligi; 
4.
Komanda a’zolari bir-biri bilan hamkorlikda ishlashi; 
5.
O‘z xatolari asosida o‘rganish, o‘z muvaffaqiyatsizligidan ta’lim olish va 
rivojlanishga qodirligi; 
6. Komanda faoliyatining yuqori natijaviyligi. 
Komanda soni uch bilan o‘n ikki kishi orasida bo‘lishi mumkin. Komanda 
soni uchtadan kam bo‘la olmaydi. Chunki ikki kishi orasidagi har qanday 
faoliyat birinchi navbatda o‘zaro shaxsiy munosabatlar tariqasida qabul 
qilinadi. Shuning uchun har qanday munosabatlarga komanda me’yorlari va 
qadriyatlari xos bo‘lishi uchun, kamida yana bir a’zo (uchunchi a’zo) mavjud 
bo‘lishi zarur. Komanda sonining yuqori chegarasi 12 kishidan osha olmaydi. 
Chunki oddiy odamning sensorlik imkoniyatlari bir vaqt ichida o‘ntagacha boshqa 
odamlar bilan bo‘lgan aloqalarni nazorat ostida ushlashga qodir. Shunga 
qaramay komanda soni me’yoridan oshiq bo‘lsa, quyidagi oqibatlar kelib chiqishi 
mumkin: 
1.
Komanda tarkibi o‘zgaruvchan bo‘lib qoladi (doim kimdir komandadan 
chiqib, kimdir kiraveradi); 
2.
Katta komanda ichida bir yoki ikki guruh paydo bo‘ladi; 
3.
Komandaning butuniyligi yo‘qoladi. Atrof-muhit bilan komandaning 
tashqi munosabatlarida birlik bo‘lmaydi. 
Komandani lider boshqaradi. Lider liberal uslubda boshqaradi. Liderning 
strategik, ayniqsa, mushqul va mas’uliyatli vazifalari - bu komanda mafkurasini 
ishlab chiqish, strategik maqsadlarni kashf etish, komandaga yuqori malakali 
mutaxassislarni tanlab taklif etish va komanda faoliyatida korporativ ruhini rasm qilish. 
Liderning operativ vazifalari quyidagilardir: 
1.
Komandada a’zolarning o‘zaro shaxsiy munosabatlarini kuzatib 
borish, yaxshilash va quvvatlash; 
2.
Komandaning qoidalariga, me’yorlariga va qadriyatlariga 
mutaxassislarning rioya qilishini ta’minlash; 

---

3. 
Komandaning manfaatlarini har yerda himoya qilish. 
Muvaffaqiyatli lider uchun eng muhimi: oydin maqsadlar o‘rnatish, 
aldamchi umidlarni tug‘dirmaslik, har bir faoliyatni kichikdan boshlash. Va’da 
berish barchasidan oson. Bajarilmagan va’dalar lider obro‘sini tushiradi. Lider doim 
ishchisi erishgan yutuqlarni tan oladi va maqtovga loyiqlarni rag‘batlantiradi. 
Komandada sog‘lom ruhiy "iqlim" yaratish uchun va komanda a’zolari o‘z kuchiga 
ishonishlari uchun lider har qanday imkoniyatdan foydalanadi. Lider barcha 
mutaxassislar bilan birgalikda ishlaydi. Kuchli lider ish jarayonida hech qachon bir 
chetda turmaydi. 
Komanda yaratish mushkuldir. Asl komanda a’zolarining asosiy xususiyatlari 
quyidagi talablarga javob berishi lozim: o‘z kuchiga tayanish, mustaqillikka intilish, 
muvaffaqiyatga chanqoqlik va hisobli tavakkallikga moyillik. Manfaatlari va havaslari 
umumiy bo‘lganligi uchun, fe’llari va odatlari bir-biriga to‘g‘ri kelganligi uchun yuqori 
malakali mutaxassislar komandada birlashadilar. Ular komanda bilan ixtiyoriy birlashish 
orqali, o‘zlarining ham ayrim aniq shaxsiy ehtiyojlarini qondirishga intiladilar. 
Sog‘lom ruhiy «iqlim»ga ega bo‘lgan ahil komandani qurish usullari kichik 
mehnat guruhlarining yaratilishga asoslangan. Ushbu usullar komanda xodimlarning
yoshi, jinsi, mutaxassisligi va temperamentidek alomatlar 
mutaxassislar orasida bir-biriga nisbatan oqilona miqdorda bo‘lishi lozim. 
Mutaxassislar orasida ushbu 4 alomat bir-biriga nisbatan oqilona 
balanslashtirilishi orqali komandaning 
komplementallik, kontrastlik 
va 
gomeostatlik 
kabi xususiyatlari ta’minlanadi. 
Jamiyatimizda har yili minglab firmalar barbod bo‘layotir. Bu achinarli 
hodisalarning sabablari har xil: tanglik, korporativ hamkorlik mohiyatini 
tushunib bilmaganligi, sheriklarning urishib ketishi, nimanidir bo‘lisha 
olmasliklari bo‘lishi mumkin. Shuning uchun samarador komandani yaratish 
qobiliyati bugungi kunda ayniqsa muhimdir. Lider uchun eng katta mukofot va 
o‘z ketidan qoldiradigan uyg‘un meros bu: iste’dodli, qobiliyatli, o‘ziga 
ishongan, muvaffaqiyatli hamkorlikni amalga oshira oladigan, mustaqil 
ishlab, har qanday mushkul muammoni yecha biladigan yuqori malakali 
mutaxassislar komandasidir. 
Shubhasiz, komanda yo‘q joyda, bugun yutuq ham yo‘qdir.