Vi-mavzu. Inson resurslarini boshqarishda boshqarish va nazorat

6.2. BOShQARISh VA NAZORAT TIZIMI. 
Boshqarish tizim sifatida uning yanada mayda bo‘linmalari mavjudligini 
ko‘zda tutadi. Bu uning elementlari orasidagi munosabatni tashkil qilish, ma’lum 
maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan nazorat ostida faoliyat ko‘rsatayotgan 
ma’lum mexanizmlar majmui sifatida uning ishlash tartibotini tashkil qilish 
kabilarni o‘z ichiga oladi. 
Boshqarish jarayonini quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin: 
1) maqsadning qo‘yilishi; 
2) ma’lumotlar yig‘ish; 
3) 
tahlil va mulohaza ishlari; 
4) faoliyat variantlari va tashkiliy ish bosqichlarini tanlash. 

---

Boshqaruvning quyidagi tarmoqlari mavjud: ijtimoiy, ishlab chiqarish 
bo‘yicha, texnikaviy, davlatga qarashli va boshqalar. Ma’muriy buyruqbozlik 
tizimidagi rejali iqtisod sharoitida boshqaruvning vazifasi asosan oliy darajadagi 
rahbarlardan maydalariga ko‘rsatmalar berish bilan belgilanar edi. Bu 
byurokratiyaning, ya’ni kog‘ozbozlikning kuchayishiga olib kelgan edi. Ko‘pincha 
hosil bo‘lgan vaziyatga zid qarorlar chiqarish ro‘y berar edi. Bu asta-sekin "sen 
uchun hamma narsa qilinadi" degan tushuncha asosida beparvolik va tayyorga 
ayyorlik kayfiyatini vujudga keltirib chiqadi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida va, umuman, hozirgi zamon ishlab chiqarishida, 
boshqarish omilining, boshqaruvchilik madaniyatining va boshqaruvchilik 
falsafasining ahamiyati oshib ketdi. Bugungi kundagi raqobatchilik kurashida 
mavqening kuchayishi boshqaruvning sifati bilan chambarchas bog‘liq. 
Boshqarishni takomillashtirishni ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning eng 
asosiy omillaridan deb sanamoq zarur. 
Nima uchun shunday? Eng avval ishlab chiqarish xarajatlarining strukturasi 
o‘zgardi. AQSh sanoati ishchilarining ish haqi ulushiga mahsulot qiymatining 2% 
dan 10 % gachasi to‘g‘ri keladi. Ishlab chiqarish xarajatlarining asosiy qismini 
moddiy-energetik xarajatlar, asbob-uskunalarni saqlash va ishlatish, transport 
chikimlarini saqlash va shu kabi xarajatlar tashkil etadi. Demak, ishlab chiqarishning 
samaradorligini oshirish uchun asbob-uskunalarning sozlash va ta’mirlash 
muddatlarini qisqartirish, ichki isrofgarchiliklarning barcha turlarini bartaraf qilish, 
(masalan, brak - ya’ni nuqsonli mahsulot isrofgarchiligi, materiallar, xomashyo, 
energiyaning ortiqcha sarflanishi va boshqalar) hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lib 
qoldi. 
Ko‘pincha rahbarlar ishlab chiqarish madaniyati, boshqarish uslubi, tashkil 
qilish falsafasi va shirkat qadriyatlari kabi masalalarga kam e’tibor qiladilar. 
Yuqori malakali boshqaruvchilarga va yuqori samarali ishlab chiqarishga ega 
korxonalar esa, mana shu, birinchi qarashda sezilarsiz ko‘ringan omillar aslida 
xujalik faoliyatining muayyan ko‘rsatkichlarida moddiy tus olishini yaxshi biladilar. 
Umumiy maqsad kishilarni birlashtiradi, ularning zo‘riqishlariga ma’no va 
maqsad sari intilish tuyg‘usini beradi, boshqaruvchilik qarorlari ishlab chiqish 
jarayonida asos soluvchi yo‘l-yo‘riqlar ko‘rsatadi. 
Yangi boshqaruvchilik fikrlashlari nimada ifodalanadi? 
Bu ishlab chiqarishni tashkil qilish shakl va usullarida, samaradorlikni oshirish 
yo‘llari, ishlab chiqarishning moslashuvchanligi va tezkorligi sohalarida doimiy 
ravishda yaxshilanishlar qidirish - bu doimiy ravishda isrofgarchiliklar manbaini 
qidirish demakdir.