Вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

 
 

---

67 
3. Корхоналар фойдасини режалаштириш асослари 
 
Корхонани бошқариш тизимида фойдани режалаштиришга асосий ўрин 
берилади. У қуйидаги босқичларда амалга оширилади (3-чизма): 
3-чизма. Корхонада фойдани шакллантиришнинг босқичлари 
Корхона фойдасини бошкаришнинг асосий мақсади ҳисобот даврида 
фойданинг шаклланиши ва тақсимланишининг асосий суръатларини ва бу 
ҳаракатни келтириб чиқарган асосий омилларни аниқлаш. 
Корхона фойдасини бошкаришнинг биринчи босқичида корхона баланс 
фойдаси умумий суммаси ўзгариши ва ҳисобот даврида унинг товар 
айланишига 
нисбатан 
ўзгариши 
даражаси 
кўриб 
чиқилади, 
бу 
кўрсаткичларнинг эришилган амалий қийматларининг режадагисидан 
четланиши аниқланади. 
Корхона фойдасини бошкаришнинг иккинчи босқичида корхона баланс 
фойдасининг унинг асосий турлари бўйича таркиби кўриб чиқилади. Бунда 
асосий эътибор корхонада товарлар сотилиши умумий суммаси, даражаси ва 
улуши ўзгаришига қаратилади. 
Корхона фойдасини бошкаришнинг учинчи босқичида корхонанинг 
алоҳида маъсулият марказлари бўйича фойда шакллантирилиши кўрсаткичлари 
кўриб чиқилади. Бу таҳлил жараѐнида фойда турларининг (савдо ва носавдо 
фаолияти 
бўйича) 
амалда 
эришилгаи 
суммаси 
ва 
даражасининг 
режалаштирилган кўрсаткичлардан четланишлари даражаси ўрнатилади. 
Корхона фойдасини бошкаришнинг тўртинчи босқичида ҳисобот 
даврида товар сотишдан олинган фойда суммасига таъсир кўрсатган асосий 
омиллар ўрганиб чиқилади. Бундай таҳлил предмети биринчи навбатда олдин 
кўриб ўтилган "харажатлар, сотув ҳажми ва фойда боғлиқлиги" тизимининг 
омиллари ҳисобланади. Улар кейинги даврда товар сотилиши фойдасининг 
мумкин бўлган ўсиши даражасини топиш имконини беради. 
Корхона фойдасини бошкаришнинг бешинчи босқичида корхонада 
фойда ишлатилишининг асосий йўналишлари кўриб чиқилади. Бу мақсадларда 
баланс фойдаси суммаси корхона ихтиѐрида қолган фойда суммасини (соф 
фойда) аниқлаш учун бу манба ҳисобидан тўланадиган солиқ тўловларидан 
"тозаланади". Соф фойда таркибида режалаштирилган даврда фойда 
ишлатилиши алоҳида йўналишларининг асосий шакллари, суммалари ва 

---

68 
улушлари кўриб чиқилади. Бу суммалар корхона ривожланишини молиявий 
таъминланиши баҳолайди. 
Корхона фойдасини бошкаришнинг натижалари кейинги даврда 
фойданинг режа кўрсаткичлари аниқланишининг асосий шарти бўлиб 
ҳисобланади.