V. V. Mayskiy

Betanexol
sintetik M-xolinomimetik boʻlib, operatsiyadan keyingi ichak yoki siydik pufagi 
atoniyasida ishlatiladi. 
3.1.2. N-xolinomimetiklar. 
N-xolinomimetiklar - bu N-xolinoretseptorlarni qoʻzgʻatadigan moddalar (nikotinga sezgir 
retseptorlar).
N-xolinergik retseptorlari hujayra membranasining Na
+
kanallari bilan bevosita bogʻliqdir. 
N-xolinergik retseptorlari qoʻzgʻalishi natijasida Na
+
kanallari ochiladi, Na
+
kiritilishi 
hujayra membranasining depolarizatsiyasiga va qoʻzgʻatuvchi ta‘sirga olib keladi. 
Nn-xoloretseptorlar simpatik va parasimpatik ganglionlar neyronlarida, buyrak usti be‘zining 
мa‘gʻiz qavatining xromaffin hujayralarida, sinus caroticus da uchraydi. Bundan tashqari, Nn 
xolinergik retseptorlari markaziy asab tizimida, xususan orqa miyaning motoneyronlariga 
manfiy ta‘sir koʻrsatadigan Ren-shou hujayralarida uchraydi. 
Nm-xolinoretseptorlari nerv-mushak sinapslarida joylashgan; stimullaganda skelet 
mushaklari qisqaradi. 
Nikotin
-tamaki barglaridan olingan alkaloiddir.
Havoda jigar rangga aylanadigan rangsiz suyuqlik. U ogʻiz shilliq qavatida, nafas olish 
yoʻllari va teri orqali yaxshi soʻriladi. GEB dan osonlikcha oʻta oladi. Nikotinning koʻp 
qismi (80-90%) jigarda metabolzmga uchraydi. Nikotin va uning metabolitlari asosan 
buyraklar orqali chiqariladi. Yarim elliminatsiya vaqti (t
1/2
) 1-1,5 soatni tashkil qiladi. 
Nikotin sut bezlari orqali ajralib chiqadi. 
Nikotin asosan Nn-xolinergik retseptorlarini va ozroq darajada Nm xolinergik retseptorlarini 
stimullaydi. Postsinaptik membranada N-xolinoretseptorlari boʻlgan sinapslarga nikotin 
ta‘sirida, dozasi oshishi bilan 3 fazaga ajratiladi: 1) qoʻzgʻalish, 2) depolarizatsiya bloki 
(postsinaptik membrananing doimiy depolarizatsiya)
, 3) depolarizatsiyasiz blok (N-
xolinergik retseptorlarning desensitizatsiyasi bilan bogʻliq). Chekish paytida nikotin 
ta‘sirining 1-bosqichi namoyon boʻladi. 

---

91 
Manbaa:
@pharma_baza
Nikotin simpatik va parasimpatik tugunlar, buyrak usti xromaffin hujayralari va sinus 
caroticus neyronlarini stimullaydi. 
Nikotin bir vaqtning oʻzida ganglionlar darajasida simpatik va parasimpatik innervatsiyani 
stimullash sababli, nikotinning ba‘zi ta‘sirlari oʻzgaruvchan. Shunday qilib, odatda nikotin 
mioz, taxikardiya keltirib chiqaradi, ammo buning teskari ta‘siri ham boʻlishi mumkin 
(midriasis, bradikardiya). Nikotin odatda oshqozon-ichak harakatini, soʻlak va bronxial 
bezlar sekretsiyani stimullaydi. 
Nikotinning doimiy ta‘siri uning vazokonstriktor ta‘siridir 
(koʻpgina tomirlarga faqat 
simpatik innervatsiya tasir qiladi).
Nikotin qon tomirlarini toraytiradi, chunki:
• simpatik ganglionlarni stimullaydi,
• buyrak usti bezlarining xromaffin hujayralaridan adrenalin va norepinefrinning ajralishini
kuchaytiradi,
• sinus caroticusning N-xolinergik retseptorlarini stimullaydi 
(vazomotor markaz reflektor 
ravishda faollashadi)
. Vazokonstriksiya tufayli nikotin qon bosimini oshiradi. Nikotinning 
markaziy asab tizimiga ta‘siri ostida nafaqat qoʻzgʻatuvchi, balki manfiy
(tormozlovchi) 
ta‘sir 
ham qayd etiladi. 
Xususan, Renshou hujayralarining Nn xolinoretseptorlarini stimullash orqali nikotin orqa 
miyaning monosinaptik reflekslarini pasaytirishi 
(masalan, tizza refleksini)
mumkin.
Markaziy asab tizimining sinapslaridagi N-xolinergik retseptorlar ham postsinaptik, ham 
presinaptik membranalarda joylashadi. Presinaptik N-xolinergik retseptorlari ta‘sirida nikotin 
MNS mediatorlari - dofamin, norepinefrin, atsetilxolin, serotonin, beta-endorfin, shuningdek, 
ba‘zi gormonlar (AKTG, antidiuretik gormon) ning ajralishini stimullaydi. 
Chekuvchilarda nikotin kayfiyatning koʻtarilishini, tinchlanish yoki faollashishni yoqimli 
hissini paydo qiladi (oliy nerv faoliyat turiga qarab). Oʻquv qobiliyatini, diqqatni jamlashni, 
hushyorlikni oshiradi, Stress reaktsiyalarini, depressiyani kamaytiradi. Ishtaha va tana 
vaznini pasaytiradi. 
Nikotin tufayli paydo boʻlgan eyforiya dofaminning koʻpayishi, antidepressant ta‘siri va 
ishtahani pasayishi - serotonin va norepinefrinning chiqishi bilan bogʻliq.