V. V. Mayskiy

9-Rasm
. Efferent innervatsiya 
АЦХ - asetilxolin ; Aдр – adrenalin; НА – noradrenalin; 
3 boʻlim. Xolinergik sinapsga ta’sir qiluvch moddalar. 
Xolinergik sinapslarda qoʻzgʻalishlar atsetilxolin yordamida amalga oshiriladi Atsetilxolin 
atsetilkoenzim A va xolindan, xolinergik nerv uchlari sitoplazmasida sintezlanadi; faol 
transport orqali u pufakchalarga kiradi va pufakchalarga toʻplanadi. Nerv impulslari 
kelganda nerv uchlari membranasi depolyarizatsiya boʻlib, potensialga bogʻliq kalsiy 
kanallari ochilib, Ca
2+
ionlari nerv uchlari sitoplazmasiga kiradi va vezikula membranasi 
oqsillarini presinaptik membrana oqsillari bilan oʻzaro ta‘sirini taminlaydi. Natijada, 
vezikulalar presinaptik membranaga terilib, sinaps boʻshligʻiga ochiladi va atsetilxolinni 
chiqariladi.
Markaziy nerv sistemasi 
Parasimpatik innervatsiya
 
Simpatik innervatsiya 
Harakat innervatsiyasi 

---

86 
Manbaa:
@pharma_baza
10-rasm.
Xolinergik sinaps. XAT – Xolinatsetiltransferaza; АцКоа – Atsetilkoenzim A; 
АцХ – Аtsetilxolin; АХЭ – Аtsetilxolinesteraza; 
Аtsetilxolin postsinaptik membrana retseptorlarini 
(xolinergik retseptorlari)
qoʻzgʻatadi va 
atsetilxolinesteraza fermenti yordamida xolin va sirka kislotasiga parchalaydi. Xolinning 
katta qismi 
(tahminan 50 foizi)
presinaptik membrana orqali qayta ushlab olinadi va 
yangidan atsetilxolin sintezlanishi uchun sitoplazmaga transportirovka qilinadi.
Xolinergik neyron boʻylab impuls oʻtishini turli bosqichlarida ta‘sir qiluvchi moddalar 
ma‘lum. Vesamikol atsetilxolinning pufakchalarga kirishini bloklaydi. Mg
2+
ionlari va 
aminoglikozidlar Ca
2+
ning potensialga bogʻliq kalsiy kanallari orqali nerv oxirlariga qayta 
kirishiga toʻsqinlik qiladi 
(aminoglikozidlar nerv-mushaklarning oʻtkazishni buzishi 
mumkin)
. Botulinum toksini sinaptobrevini 
(presinaptik membrana oqsillari bilan oʻzaro 
ta’sir qiluvchi pufak membranasi oqsili)
proteoliz 
(fermentativ parchalanish)
qiladi va 
pufakchalarning presinaptik membranaga terilishini oldini oladi. Shunday qilib, xolinergik 
neyronlardan atsetilxolinning chiqishi kamayadi. Botulizmda nerv-mushak oʻtkazuvchanligi 
buziladi; ogʻir holatlarda nafas muskullari falajlanishi mumkin. 4-aminopiridin presinaptik 
membrananing K
+
kanallarini bloklaydi. Bu membranani depolarizatsiyasiyalanishiga va 
atsetilxolinni chiqarishga yordam beradi. 4-aminopiridin nerv-mushaklarning oʻtkazuvchan-
ligini osonlashtiradi. Antixolinesteraza moddalari atsetilxolinesterazni ingibirlaydi va shu 

---

87 
Manbaa:
@pharma_baza
bilan atsetilxolin parchalanishini oldini oladi; xolinergik oʻtkazuvchanlik faollashadi. 
Xolinergik retseptorlarni faollashtiruvchi moddalar xolinomimetiklar deyiladi 
(yunoncha 
“mimesis” – “taqlid”; bu moddalar oʻz ta’sirida asetilxolinga “taqlid qiladi”).
Xolinergik 
retseptorlarni bloklovchi moddalarga xolinoblokatorlar deyiladi. Gemixoliniy atsetilxolinni 
nerv uchlariga qayta yutulishiga toʻsqinlik qiladi.
 
Xolinergik sinapsni faollashtiruvchi moddalar. 
Amaliy tibbiyotda xolinergik sinapsni faollashtiruvchi moddalardan – xolinomimetiklar, 
hamda antixolinesterazalar 
(asetilxolinesterazani bloklovchi) 
qoʻllaniladi.