В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

173.1-р асм . М онополистик ракобат шароитида савдо
Агар X - маълум фирманинг сотиш ҳажми, S - тармоқдаги умумий 
сотиш ҳажми, л - тармовдаги фирмалар сони, b - фирманинг ўз товари нар­
хига боғлиқ равишда бозордаги улушини курсатувчи талаб ўзгарувчиси, Р -
мазкур фирма товари нархи, Р* - рақобатчи товарларнинг ўртача нархи бўлса,
X=S[(] /п)-Ьх(Р-Р)*] (1) бўлади.
3 0 7

---

Агар фирма ўз товарларини ўрта нархдан тоқори нарх бўйича сотса 
(Р>Р*), унинг бозордаги улуши (S/n) пасаяди (X<(S/n)). Агар фирма ўз 
товарларини ўртача нархдан паст нархда сотса (Р<Р*), унинг бозор улуши 
купаяди (X>(S/n)).
Монополистик рақобатнинг халқаро савдога таъсирини анивдшп учун, 
энг аввало, фирмалар сони ва уларнинг товарлари нархи ўртасидаги учта 
асосий ўзаро боғлиқликни аникдаш зарур:
— фирмалар сони қанчалик кўп бўлса, ҳар бир фирма ишлаб 
чиқарадиган товар ҳажми шунча кам бўлади, ўртача харажатлар ортиб 
боради;
— фирмалар сони қанчалик кўп бўлса, рақобат даражаси юкори бўлади 
ва товар нархи пасаяди;
— агар нарх ўртача нархдан юқори бўлса, бозордаги фирмалар сони 
ортади ва аксинча.
Монополистик рақобат моделида дастлабки икки боглиқпик муҳим 
ҳисобланади. Халқаро савдо товар сотиш бозорлари сигимини оширади. 
Фирмалар сони ва бир фирмага тўғри келадиган ўртача шплаб чиқариш 
харажатлари куйидаги чизиқяи текглама билан ифодаланади:
Бу ерда: С* - ўртача харажатлар, F — доимий харажатлар, с - фирманинг 
чегаравий харажатлари.
Формудадан кўриниб турибдики, ишлаб чиқариш ҳажми, ўз навбатида, 
сотиш ҳажми ортиб борган сари фирманинг ўртача харажатлари камайиб 
боради, чунки доимий харажатлар янада 
к ў п р о қ
товарлар сонига бўлинади. 
Бозор мувозанатда бўлган шароитда хдр бир фирма товарининг нархи бир 
хил бўлади, Р=Р*. Ушбу ҳолатда 1-формула X=S/n га келади. X қийматини 
иккинчи формулага қўйсак, 2а-формула келиб чиқади. Бу формуладан 
кўриниб турибдики, тармоқда фирмалар сони қанчалик кўп бўлса, ўртача 
харажатлар шунчалик ортиб боради. Фирмалар сони ўзгармаган ҳолда сотиш 
ҳажмининг ортиши ўртача харажатларнинг қисқаришига олиб келади.
Тармоқ ичидаги савдо ва тармоқлараро савдонинг фарқлари. 
Тармоқ ичидаги савдо — бу мамлакатлар ўртасида бир тармоқнинг 
дифференциялашган маҳсулотлари билан савдо қилтшздир.
Тармоқлараро савдо — мамлакатларнинг турли тармокдарнинг гомоген 
махсулотлари билан савдо қилишидир.
Тармоқ ичидаги савдо асосан дифференциялашган товарлар билан 
амалга ошада, баъзи вазиятларда гомоген товарлар билан ҳам амалга ошиши 
мумкин. Бунга сабаб сифатида транспорт харажатларини қисқартириш ва 
мавсумдаги фарқ бўлиши мумкин. 1-ва 2-мамлакатларда бир товарни ишлаб
С* = (F/X) + с,
(2)
С* = n(F/'S)+c,
(2а)
308

---

чиқарувчилар (S, S') ва истеьмолчилар (D и D1) географик жиҳатдан 
расмдагидек жойлашган. SD' масофа D'S' масофадан сезиларли даражада 
кисқа бўлганлиги сабабли иккинчи мамлакат учун товарни ўз ишлаб 
ч икару вч исидан сотиб олгандан кўра хориждан импорт қилиш фойдалироқ 
бўлади.
Шимолий ва жанубий ярим шарда йил фасллари турли вақгга тўғри 
келади, яъни Бразилия ўзининг қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини йигим 
вақгида АҚШга экспорт қилади ва АҚШда йигим вақгада АҚШдан сотиб 
олади.