Uzunchok miya (xususiy qism) Tayanch atamalari: Reflektor boshqarish

bosh nistagmi
deb ataladi.
Gavda aylantirilganda ko’z shunga o’xshash reaktsiya ko’rsatadi, ya’ni 
gavda qarama-qarshi tomonga sekin-asta buriladi va tezlik bilan boshlang’ich 
vaziyatga keladi. 
Gavda harakatlarida ayrim a’zolar vaziyati o’zgarib, tana va qo’l 
oyoqlardagi muskullar tonusi qayta taqsimlanadi. Masalan, it bir oyog’ini ko’tarsa, 
qolgan uch oyog’idagi tonus kuchayadi, shu tufayli it tikka turganda gavda vaziyati 
barqaror bo’lib qoladi. 
Hayvonlarda stato-kinetik reflekslar o’rta miya yadrolarining muqarrar 
ishtiroki bilan yuzaga chiqadi. 
Miya o’zanining retikulyar formatsiyasi. 
Miya 
o’zanining
markaziy qismida 
turli tipdagi katta-kichik hujayralarning diffuz to’plamlaridan tarkib topgan tuzilma 
anatomiya nuqtai nazaridan ajratiladi, ulardagi hujayralar turli yo’nalishda yotgan 
bir talay tolalar bilan qalin o’raladi. Bu sohadagi nerv to’qimasining 
mikroskopdagi tashqi ko’rinishi to’rga o’xshaydi, shuning uchun uning tuzilishini 
o’tgan asrning ikkinchi yarmida birinchi marta tasvir etgan O.Deyters 
to’rsimon 
formatsiya
yoki 
retikulyar formatsiya 
deb atadi. Retikulyar formatsiyaning 

---

tuzilishini V.M.Bexterev bilan Ramon Kaxal mukammal tasvir etishgan. 
Strukturasi jihatdan retikulyar formatsiyaga yaqin turadigan yadrolar talamusda
ham bor; bu yadrolardan miya po’slog’iga boruvchi nerv tolalari g’ayri maxsus 
(nospetsifik) yo’llarni hosil qiladi.
Retikulyar formatsiyaning fiziologik ahamiyatini yaqindagina aniqlandi, 
buning uchun retikulyar formatsiyaning turli qismlarini tajribada yemirib yoki 
ta’sirlab va ulardan boshlanuvchi nerv yo’llarini qirqib qo’yib, katta yarim sharlar 
va orqa miyadagi elektr faolligining o’zgarishlari tekshirib ko’rildi. Retikulyar 
formatsiyaning turli qismlariga ta’sir etish uchun eng ingichka elektrodlar 
qo’llaniladi va bu elektrodlarni kiritish uchun stereotaksis usulidan foydalaniladi. 
Markaziy 
nerv 
sistemasining 
hamma 
bo’limlaridagi 
tonus 
va 
qo’zg’aluvchanlikni boshqarishda retikulyar formatsiyaning katta ahamiyati borligi 
aniqlandi. Retikulyar formatsiya tushuvchi retikulo-spinal yo’llar orqali orqa 
miyaning reflektor faoliyatini faollashtira oladi, shuningdek tormozlay oladi, 
ko’tariluvchi yo’llar orqali esa katta yarim sharlar po’stlog’ini faollashtira oladi, 
retikulyar formatsiyadan va talamusning nospetsifik yadrolaridan keluvchi 
impulslar katta yarim sharlar po’stlog’ini tiyrak holda saqlab turadi. Retikulyar 
formatsiya ta’sirida refletor reaktsiyalar kuchliroq va aniqroq bo’lib qoladi
.
Retikulyar formatsiyaning ko’tariluvchi va tushuvchi yo’llar orqali ta’sir 
etishiga imkon beradigan faolligiga sabab shuki, unga har xil afferent yo’llarning 
kollaterallari orqali impulslar kelib turadi. SHu tufayli retseptorlarning turli-tuman 
ta’sirlanishi retikulyar formatsiya holatiga ta’sir etadi. Uni hosil qiluvchi neyronlar, 
bundan tashqari, har xil kimyoviy moddalar - gormonlarga va modda 
almashinuvida hosil bo’ladigan ba’zi bir moddalarga yuksak darajada sezuvchan. 
Retikulyar formatsiyaga miyacha va katta yarim sharlar po’stlog’ining efferent
markazlaridan ham impulslar kelib turadi.
Ko’tariluvchi afferent impulslar ham tushuvchi afferent impulslar ham 
retikulyar formatsiya sohasida o’zaro ta’sir etadi. Impulslar berk halqa neyron 
zanjirlari orqali ham aylanib yurishi mumkin. SHunday qilib, retikulyar formatsiya 
neyronlari doimo qo’zg’alish holatida bo’ladi, shu tufayli markaziy nerv 
sistemasining turli qismlari tonus va faoliyatga muayyan darajada tayyor bo’lib 
turadi. 
Retikulyar formatsiyaning muhim ahamiyat kasb etishini qayd qilish bilan 
birga, uning qo’zg’alish darajasini katta yarim sharlar po’stlog’i idora etishini 
uqtirmoq kerak. Katta yarim sharlar po’stlog’idan keluvchi impulslar retikulyar 
formatsiyaning faolligini nazorat qila oladi.