Uzunchok miya (xususiy qism) Tayanch atamalari: Reflektor boshqarish

gemiplegiya
bo’lgan katta yoshli kishilarda ham ba’zan
shunday reflekslar kuzatiladi. 
 
Rostlash reflekslari. 
Tonik rostlash yoki to’g’rilash reflekslarini o’rta miya 
yuzaga chiqaradi va binobarin, bulbar hayvonlarda bunday reflekslar bo’lmaydi. 
Miyani to’rt tepalik yuqorisidan qirqib qo’yish operatsiyasidan keyin hayvon bir 
necha vaqt o’tgach boshini, so’ngra esa butun tanasini ham ko’tarib, oyoqqa turadi, 
ya’ni tabiiy vaziyatini oladi. Bunday reflekslar faqat o’rta miyasi butun 
hayvonlarda kuzatiladi. Bu reflekslarning yuzaga chiqishida labirintlar, bo’yin 
muskullari va gavdaning teri yuzasidagi retseptorlar ishtirok etadi.
Hayvon yondama yotgan bo’lsa, boshini ko’taradi va bosh tepasi yuqoriga 
qaragan tabiiy vaziyatni oladi. Og’irlik kuchining g’ayri tabiiy yo’nalishi tufayli 
vestibulyar apparat retseptorlarining ta’sirlanishi natijasida hayvon boshi refleks 
yo’li bilan ko’tarilib, tabiiy vaziyatni oladi. Ammo vestibulyar apparat yemirilgan 
taqdirda gavda biror qattiq yuzada yondama yotsa, bosh rostlanadi, ayni vaqtda 
faqat bir tomondagi teri retseptorlari ta’sirlanadi. Bu holda bir tomondagi 
ta’sirlanishiga javoban bosh refleks yo’li bilan rostlanadi. Bunda bir tomondagi teri 
nervlarining ta’sirlanishi quyidagicha isbot etiladi: yondama yotgan hayvon ustiga 
ozgina yukli taxta qo’yilsa, ikkala tomondagi teri nervlari simmetrik ravishda 
ta’sirlanib, bosh yana pastga tushadi. Taxta olib qo’yilgach va bir tomondagi teri 
yana ta’sirlangach bosh tag’in refleks yo’li bilan ko’tariladi. 
Boshning ko’tarilishi rostlash reflekslarining faqat birinchi fazasini tashkil 
etadi. Ikkinchi fazasi boshdan keyin tananing refleks yo’li bilan rostlanishidan 
iborat. Bu refleks ham ikki tomonlama boshlanadi: bo’yin muskullaridagi 

---

proprioretseptorlarning va tana terisidagi retseptorlarning ta’siranishidan kelib 
chiqadi. 
Detserebratsiyalangan hayvon yondama yotganda birinchi davr tufayli 
boshini ko’tarsa, bo’yin muskullarining proprioretseptorlari ta’sirlanadi va shunga 
javoban tanani rostlovchi muskullar qisqaradi. SHunday qilib, avval bosh 
ko’tariladi, keyin boshning ko’tarilishi oqibatida tana ko’tariladi va hayvon normal 
vaziyatni oladi. 
Hayvon yotganicha boshini bog’lab, rostlanishiga imkon berilmasa, tanasi 
baribir rostlanaveradi, endi bo’yin muskullaridagi proprioretseptorlarning 
ta’sirlashidan qat’iy nazar, hayvon gavdasining qaysi tomonida yotgan bo’lsa, 
o’sha tomonidagi terining bir yoqlama ta’sirlanishi tufayli tana rostlanadi. Buni 
yuqorida aytilgan tajribaga o’xshash tajriba bilan isbot etish mumkin: hayvon 
ustiga taxta qo’yilsa, ikkala tomondagi terining ta’sirlanishi tufayli tanani rostlash 
refleksi yuzaga chiqmaydi. 
SHunday qilib, boshni ham, tanani ham rostlaydigan ikkita mexanizm bor: 
birinchi mexanizmda vestibulyar apparat retseptorlari va teri retseptorlari 
ta’sirlansa, ikkinchi mexanizmda bo’yin muskullarining proprioretseptorlari va 
tana terisidagi retseptorlar ta’sirlanadi. Bu tonik reflekslarning markazlari o’rta 
miyada bo’lib, ularning yuzaga chiqishida qizil yadro faol ishtirok etadi. 
Vestibulyar 
apparat 
retseptorlaridan 
va 
bo’yin 
muskullarining 
proprioretseptorlaridan keluvchi impulslar boshning turli vaziyatlarida ko’zning 
burilishiga ham sabab bo’ladi. 
Stato-kinetik reflekslar.
Gavda aylantirilganda yoki gavdaning ayrim 
a’zolari bir-biriga nisbatan
siljiganda stato-kinetik reflekslar kelib chiqadi. 
Gavda aylantirilganda boshning quyidagi harakatlari kuzatiladi: bosh avvalo 
gavdaning aylanayotgan tomoniga qarama-qarshi tomonga qarab mumkin qadar 
sekin-asta aylanadi, so’ngra tez harakatlanib, tanaga nisbatan normal vaziyatni 
oladi; shundan keyin bosh qarama-qarshi yo’nalishda tag’in sekin aylanadi va yana 
tez buriladi va hokazo. Boshning bunday harakatlari