Uzunchok miya (xususiy qism) Tayanch atamalari: Reflektor boshqarish

Ko’zning pirpirashi 
ham ximoya refleksi bo’lib, ko’zning shox pardasi 
bilan konyunktivasi ta’sirlanganda kelib chiqadi, bu pardalar uchli nervning 
afferent tolalaridan innervatsiyalanadi. Ulardan keluvchi impulslar uzunchoq 
miyada yuz nervining harakatlantiruvchi yadrosiga o’tadi (yuz nervining tolalari 
ko’zning doiraviy muskulini innervatsiyalaydi); nitijada ko’z qovoqlari yumiladi. 
Yuqorida sanab o’tilgan barcha reflektor aktlardan tashqari, uzunchoq miya 
tevarak-atrofdagi olamda yo’l topish (orientirovka) ga va muskullar tonusini 
boshqarishga imkon beradigan reflektor mexanizmlarda qatnashadi. Tegishli 
reflekslarni yuzaga chiqaradigan afferent impulslari V-XII tserebral nervlar 
(jumladan, vestibulyar nervlar) orqali, shuningdek, yuz, bo’yin, qo’l-oyoq va tana 

---

muskullarining retseptorlaridan impuls o’tkazuvchi spinal nervlar (orqa miya 
nervlari) orqali keladi. 
SHu tariqa uzunchoq miyasi bilan Varoliy ko’prigi butun qolgan bulbar 
hayvon tashqi ta’sirlarga javoban spinal hayvondan murakkabroq reaktsiyalarni 
yuzaga chiqara oladi. Bu hayvonlarda barcha asosiy hayotiy funktsiyalar 
mukammalroq markaz bilan birlashgan va ko’proq koordinatsiyalangan. 
 
O’rta miya. 
O’rta miyada to’rt tepalik yadrolari (ular Silviy suv yo’lining 
ustida qopqoq-testum sohasida joylashadi), qizil yadro (nucleus ruber), ko’zni 
harakatlantiruvchi va g’altak nervlarning yadrolari (ular Silviy suv yo’lining 
ostida, o’rta miyaning markaziy qismida) va qora substantsiya- substantia nigra
(o’rta miya asosida) bor. Talamusga, katta yarim sharlarga va miyachaga impuls 
olib boradigan barcha ko’tariluvchi yo’llar va uzunchoq miya bilan orqa miyaga 
impuls yetkazib beradigan tushuvchi yo’llar o’rta miya orqali o’tadi. Uzunchoq 
miyadagi kabi, o’rta miyada ham retikulyar formatsiya neyronlari bor. 
 
O’rta miya yadrolarining funktsiyalari. 
O’rta miya yadrolari bir qancha 
muhim reflektor funktsiyalarni bajaradi. 
 
To’rt tepalikning oldingi do’mboqlari birlamchi ko’ruv markazlari 
bo’lib, 
yorug’lik ta’siriga javoban ba’zi reflekslarning yuzaga chiqishida qatnashadi. Bu 
reflekslarga ko’rib 
chamalash 
(orientirovka) 
reflekslari
kiradi. Bu reflekslar 
shundan iboratki, hatto yarim sharlardan mahrum bo’lgan, ammo o’rta miyasi 
butun qolgan hayvon yorug’lik ta’siriga javoban ko’z va tana harakatlari bilan 
reaktsiya ko’rsatadi. Ko’z muskullariga ko’zni harakatlantiruvchi va g’altaksimon 
nervlarning yirik hujayrali yadrolaridan impulslar kelib turishi tufayli ko’z refleks 
yo’li bilan harakatlanadi. To’rt tepalikning oldingi do’mboqlari qorachiq 
refleksining yuzaga chiqishida qatnashadi. O’rta miyaning birlamchi ko’ruv 
markazlari bilan aloqador reflekslarga ko’z akkomodatsiyasi va ko’ruv o’qlarining 
bir nuqtaga kelishi-konvergentsiya kiradi. 
To’rt tepalikning orqa do’mboqlari birlamchi eshituv markazlari 
bo’lib, 
tovush kelayotgan tomonni chamalab bilash reflekslarining yuzaga chiqishida: 
hayvonlarning qulog’ini ding qilishida, boshi va gavdasini yangi tovush kelayotgan 
tomonga burishida qatnashadi. 
O’rta miyasi butun qolgan hayvondagi chamalash refleksida harakat 
reaktsiyalari bilan bir qatorda bazi vegetativ reflekslar ham kuzatiladi; yurak 
faoliyatini ritmining o’zgarishi, arterial bosimning o’zgarishi va hokazolar shu 
jumladandir. 
To’rt tepalik yadrolari «soqchillik» refleksining yuzaga chiqishida 
qatnashadi. Bu refleksning organizm uchun ahamiyati shuki u organizmni 
to’satdan yangi ta’siotga reaktsiya ko’rsatishga tayorlaydi. Bu murakkab 
refleksning muhim komponenti shuki, muskul tonusi qayta taqsimlanadi-bu 
bukuvchi muskullar tonusi oshib, hayvonning qochib ketishiga yoki xujum 
qilishiga yordam beradi. To’rt tepalik sohasi zararlangan kishi bexos ta’sirotga
javoban tez reaktsiya ko’rsata olmaydi.
Qora substantsiya (substantia nigra) ovqat yutish va chaynash reflekslari 
kabi murakkab aktlarning koordinatsiyalanishiga bevosita daxldor. Qora 
substantsiyaga elektr toki bilan ta’sir etilganda ovqat yutish harakatlari yuzaga 

---

chiqib, nafas olish tegishlicha o’zgaradi. Qora substantsiya plastik tonusni 
boshqarishda qatnashadi va qo’l barmoqlarining juda aniq bajariladigan mayda 
harakatlarini yuzaga chiqarishda va binobarin, tonusning nozik boshqarilishda 
ahamiyat kasb etadi, degan ko’rsatmalar ham bor. 
Boshqa hayvonlarga nisbatan odamda qora substantsiya ko’proq 
rivojlanganligini, aftidan, shu bilan tushuntirsa bo’lar. O’rta miyaning shu qismi 
(qora substantsiya) zararlanganda muskullar tonusi oshib ketadi, ya’ni gipertonus 
ro’y beradi. Ammo, bu gipertonusni faqat qora substantsiyaning ahamiyati bilan 
izoxlab bo’lmaydi, chunki u shikastlangan taqdirda muskullar tonusining 
boshqarilishiga bevosita daxldor bo’lgan qizil yadro va retikulyar formatsiya bilan 
aloqasi uziladi. 
O’rta miyasi butun turgan