Uzunchok miya (xususiy qism) Tayanch atamalari: Reflektor boshqarish

---

Uzunchok miya (xususiy qism) 
 
Tayanch atamalari: Reflektor boshqarish. 
 
Markaziy nerv sistemasi yagona va puxta mexanizm bo’lib ishlaydi. SHu 
tufayli odatdagi fiziologik sharoitda turli ta’sirotlarga javoban organizm 
ko’rsatadigan reaktsiyalar xulk-atvor (yurish-turish) ning integratsiyalangan yaxlit 
butun aktlariga o’xshaydi. SHunday har bir aktda uch komponent: 
sensor 
(sezuvchi), motor (harakatlantiruvchi)
va 
vegetativ 
komponentlarni ajratish 
mumkin. Retseptorlardan markaziy nerv sistemasiga impulslar kelishi sensor 
komponentni ta’minlaydi, motor komponentni skelet muskullari yuzaga chiqaradi 
va motoneyronlarning impulslari boshqaradi, vegetativ komponent ichki a’zolar 
faoliyatini, tomirlar diametri, moddalar almashinuvi va gavda to’qimalari 
funktsiyalari xolatini boshqarilishdan iborat. Organizmning sensor va motor 
funktsiyalari ko’pincha birlashtirilib, 
somatik funktsiyalar 
deb ataladi. 
 
 
Uzunchoq miya va varoliy ko’prigi (keyingi miya). 
Uzunchoq 
miya 
bilan Varoliy ko’prigi 
keyingi miya 
degan umumiy nom bilan birlashtiriladi. Ular 
o’rta miya bilan birga 
miya o’zanini 
hosil qiladi. Miya o’zanining tarkibigi bir 
talay yadrolar hamda ko’tariluvchi va tushuvchi yo’llar kiradi. Miya o’zanidagi 
to’rsimon tuzilma-
retikulyar formatsiyaning
muhim funktsional ahamiyati bor. 
Miya o’zani anatomik va funktsional jihatdan orqa miya, miyacha va katta 
yarim sharlar bilan bog’langan. Murakkab koordinatsiyali ko’pgina harakat 
reflekslarining yoylari miya o’zanida tutashadi. Nafas olish yurak faoliyati, 
tomirlar tonusini boshqaradigan hayot uchun muhim markazlar miya o’zanidadir. 
Hazm a’zolari va boshqa bir qancha a’zolarning funktsiyalarini idora etuvchi 
markazlar ham miya o’zanida.
Miya o’zanining fiziologiyasini eksperimental yo’l bilan o’rganishda 
uchraydigan katta qiyinchilik shundan iboratki, hayvonlarning miya o’zani qirqilib 
qo’yilganda turli funktsiyalar buziladi, chunki hayvonlarning har xil turlarida 
miyaning shunga mos keluvchi bo’limlari turlicha ahamiyat kasb etadi. Modomiki 
shunday ekan, odam miya o’zanining fiziologiyasini tushunmoq uchun turli 
kasalliklarda funktsiyalar buzilishini klinikada kuzatish muhim axamiyatga egadir. 
Turli kasalliklarda miya o’zani yadrolar yoki o’tkazuvchi yo’llar zararlanadi.
 
Keyingi miyaning o’tkazuvchi yo’llari. 
Orqa miyadan bosh miyaga bosh 
miyadan orqa miyaga boradigan barcha nerv impulslari Varoliy ko’prigi bilan 
uzunchoq miyadan o’tadi. Bu impulslardan ba’zilari keyingi miyada yangi 
neyronga kiradi, bu neyron esa impulslarni markaziy nerv sistemasining 
yuqoriroqdagi bo’limlariga o’tkazadi. Goll va Burdax tutamlaridan o’tadigan 
impulslar shunday bo’ladi. Bir qancha o’tkazuvchi yo’llar, masalan, lateral 
kortikospinal trakt, Goll va Burdax yadrolaridan boshlanuvchi afferent yo’llar 
keyingi miyada kesishadi (uzunchoq miyaning ko’tariluvchi yo’llari medial 
qovuzloq sohasida kesishadi). O’tkazuvchi yo’llardan ba’zilarining tolalari kiritma 
va motor neyronlarda sinaps hosil qilib, keyingi miyada tugaydi. Masalan: 
impulslarni katta yarim sharlar po’stlog’idan bosh miya nervlvrining 

---

harakatlantiruvchi yadrolariga o’tkazuvchi 
kortiko-bulbar trakt 
keyingi miyada 
tugaydi. Orqa miya neyronlarining holatini va faoliyatini o’zgartiruvchi 
impulslarni orqa miyaga o’tkazadigan ba’zi tushuvchi yo’llar keyngi miyadan 
boshlanadi. Masalan kortiko-spinal yo’llar va vestibulo-spinal tutam shunday. 
O’tkazuvchi yo’llarning keyingi miyadagi yo’lini bilish keyingi miyaning 
turli qismlari shikastlanganda funktsiyalarning buzilish mexanizmi hakida tasavvur 
olishga imkon beradi. Keyingi miyaning bir tormonlama zararlanganini 
ko’rsatuvchi xarakterli belgi