Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат 1щтисодиёт университети в. М. Каримова ижтимоий


Узнадзе Д.Н. Психологические исследования. - М.: 1966



Download 207,83 Kb.
bet52/68
Sana07.03.2022
Hajmi207,83 Kb.
#485752
TuriУчебник
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   68
Bog'liq
Vasika Karimva

44 Узнадзе Д.Н. Психологические исследования. - М.: 1966
113

ММ|{ вазиятлардан чидиб кетишига имкон беради. to шяларни бажарувчи аттитюд олимлар фикрича узига Nt >.'й хам эга булади. Америкалик М.Смит аттитюднинг мж I ни тизимни фардлайди:




и и чтив компонент - бу ижтимоий установка объектини . им 1чн боглид жихатлар;
i ктив компонент - бу объектга нисбатан хиссий м м1, уни эмоционал бахолаш, ёктириш-ёктирмаслик ■нМ субъектив холатлар;

• щ мраб у ёки бу компонентнинг роли устунрок, сезилар- , . | л ни in и мумкин. Шуни хам таъкидлаш жоизки, компонент- Вмн мниандлик булмаслиги хам мумкин. Масалан, айрим i Hfi . i,i|i талабалик бурчи ва ички тартиб интизом билан жуда ниш пинии булсалар-да, хар доим хам унта риоя килавермайди.


I и> ндмфин даре колдириш”, “жамоатчилик жойларида тартибни о ими" каби холатларда когнитив ва хулк-атвор компонентларида ми илпк йудлигини курсатади. Бу бир карашда суз ва иш бирлиги |||1И1щипининг турли шахсларда турлича намоён булишини н имтади. Агар одам бир неча марта била туриб, ижтимоий хулкка И1Д харакат килса ва бу нарса бир неча марта кайтарилса, у бу холатга урганиб колади ва бу установкага айланиб колиши мумкин. Шунинг учун хам биз ижтимоий меъёрлар ва санкциялар воситасида бундай карама-даршилик ва тафовут булмаслигига ёшларни ургатишимиз лозим. Бу шахенинг ижобий тажрибаси учун реал асосдир.
Ушбу феноменга дизидиш билдирган, унинг психологик мохиятини очган олимлар кейинчалик унинг ижтимоий хулдни мувофидлаштирига даратилган “диспозициялар” нудтаи назаридан урганганлар. Масалан, рус олими В.А.Ядов^ инсондаги турли эхтиёжлар ва турли ижтимоий вазиятларда намоён булиши мударрар булган хулдда оид бир неча жабхани уз ичига олган диспозицион назарияни илгари сурган. Унинг фикрича, шахенинг ижтимоий эхтиёжлари ва уни ураб турган ижтимоий борликдаги фаолияти узаро боглид булиб, улар дуйидаги жабхаларда намоён булади.

I li >< атвор компоненты (ёки конатив) - объектга рни ми хатти-харакатни тушунтирувчи жихатлар.


It* чини компонентлар узаро бир-бирлари билан боглид булиб,
114


Биринчи жабца - бевосита оилавий шароит булиб, унда инсоннинг асосий оддий эхтиёжлари илк ёшликдан дондирилади ва индивид маиший муаммоларига оид ниятларига етиб яшайди.
Иккинчи жабуа - бевосита мулокот оркали амалга оширила- диган контакт, кичик гурухлар булиб, индивид бу мухитда узини намоён этади.
Учинчи жаб%а индивид хаёт-фаолиятини амалга оширадиган кенгрок ижтимоий борлик булиб, унда у мехнат килади, дам олади, шу туфайли хам у маиший ва маънавий муаммоларини хал килади.
Туртшчи жабщ шахсни бевосита ураб турган миллий-мада- ний борлик, ундаги мафкуравий и маданий кадриятларнинг узлаштирилиши туфайли намоён буладиган хатти-харакат актла- рини камраб олади. Бу конкрет географик худуд, Ватан, юрти ва ундаги кадриятлар булиб, нормал шахе уларни хам уз хулк- атворида намоён этади.
Демак, юкорида ажратилган хар бир жабхада инсон узига яраша алохида эхтиёжларини кондиради ва у мос равишда муайян иш-харакатларга тайёр булади.
Ядов юкоридаги жабхаларга мос келадиган конкрет вазиятлар- ни ва уларнинг индивидга таъсир курсатиш даражаларини хам ажратади. Масалан, биринчи, энг куйи боскичдаги вазиятларда оддий предметли мулокот ва тез узгарувчан эхтиёжларга алокадор холатлар намоён булади. Иккинчисит купрок гурух доирасидаги мулокот ва ундан орттирилган тажриба назарда тутилади. Учмнчмсида- нисбатан тургун булган, хадеб узгаравермайдиган иш фаолият турлари, маиший эхтиёжлар, профессионал сохаларда кузга ташланадиган ижтимоий хулк назарда тутилган. Нихоят, туртинчи вазиятлар боскичи муайян ижтимоий, иктисодий, мафкуравий вазиятларда купчиликда шаклланадиган кадриятларнинг намоён булишини такозо этади. Муаллиф юкоридаги жабха- лар, вазиятлар ва уларнинг шахе индивидуал ва ижтимоий тажрибасида намоён булишини тушунтириш учун уларга мос диспозицияларни фарклайди:
1) Диспозицияларнинг биринчи даражаси шахедаги элемен- тар, оддий установкаларни тушунтириб беради. Бу Д Узнадзе схемасига мос келадиган предметли вазиятларда намоён буладиган оддий цайд этиладиган установкаларцир;
2) диспозицияларнинг иккинчи даражаси мураккаброк булиб, улар инсоннинг бевосита кичик гурухдарда руй берадигап муло-
115

этиш ва турли вазиятлардан чикиб кетишига имкон беради.


Бу функцияларни бажарувчи аттитюд олимлар фикрича узига яраша тизимга дам эга булади. Америкалик М.Смит аттитюднинг уч компонентли тизимни фарклайди:
I. Когнитив компонент - бу ижтимоий установка объектини англаш билан боглик жихатлар;
И. Аффектив компонент - бу объектга нисбатан хиссий муносабатлар, уни эмоционал бадолаш, ёдтириш-ёктирмаслик билан боглик субъектив долатлар;
III. Ху.щ-атвор компонента (ёки конатив) - объектга нисбатан реал хатти-даракатни тушунтирувчи жидатлар.
Бу учала компонентлар узаро бир-бирлари билан боглик булиб, вазиятга караб у ёки бу компонентнинг роли устунрок, сезилар- лирок булиши мумкин. Шуни дам таъкидлаш жоизки, компонент- лараро монандлик булмаслиги дам мумкин. Масалан, айрим талабалар талабалик бурчи ва ички тартиб интизом билан жуда яхши таниш булсалар-да, дар доим дам унга риоя килавермайди. “Тасодифан даре колдириш”, “жамоатчилик жойларида тартибни бузиш” каби долатларда когнитив ва хулк-атвор компонентларида уйгунлик йуклигини курсатади. Бу бир карашда суз ва иш бирлиги принципининг турли шахсларда турлича намоён булишини эслатади. Агар одам бир неча марта била туриб, ижтимоий хулдка зид даракат килса ва бу нарса бир неча марта кайтарилса, у бу долатга урганиб колади ва бу установкага айланиб колиши мумкин. Шунинг учун дам биз ижтимоий меъёрлар ва санкциялар воситасида бундай карама-каршилик ва тафовут булмаслигига ёшларни ургатишимиз лозим. Бу шахенинг ижобий тажрибаси учун реал асосдир.
Ушбу феноменга кизикиш билдирган, унинг психологик модиятини очган олимлар кейинчалик унинг ижтимоий хулдни мувофидлаштирига каратилган “диспозициялар” нуктаи назаридан урганганлар. Масалан, рус олими В.А.Ядов,3 инсондаги турли эдтиёжлар ва турли ижтимоий вазиятларда намоён булиши мукаррар булган хулкка оид бир неча жабдани уз ичига олган диспозицион назариянн илгари сурган. Унинг фикрича, шахенинг ижтимоий эдтиёжлари ва уни ураб турган ижтимоий борликдаги фаолияти узаро боглик булиб, улар куйидаги жабдаларда намоён булади.
W Ядов В.А. О диспозиционной регл'лящто социального повсдсния.//Мстодологшссккс проблемы социальной гюидологаи ~ М.: 1975
114


Биринчи жабца - бевосита оилавий шароит булиб, унда инсоннинг асосий оддий эдтиёжлари илк ёшликдан дондирилади ва индивид маиший муаммоларига оид ниятларига етиб яшайди.
Иккинчи жаб%а - бевосита мулодот ордали амалга оширила- диган контакт, кичик гурудлар булиб, индивид бу мудитда узини намоён этади.
Учинчи жаб%а индивид даёт-фаолиятини амалга оширадиган кенгрод ижтимоий борлид булиб, унда у меднат дилади, дам олади, шу туфайли дам у маиший ва маънавий муаммолариии дал дилади.
Туртинчи жабца шадсни бевосита ураб турган миллий-мада- ний борлид, ундаги мафкуравий и маданий дадриятларнинг узлаштирилиши туфайли намоён буладиган датти-даракат актла- рини дамраб олади. Бу кондрет географик дудуд, Ватан, юрти ва ундаги дадриятлар булиб, нормал шахе уларни дам уз дулд- атворида намоён этади.
Демак, юдорида ажратилган дар бир жабдада инсон узига яраша алодида эдтиёжларини дондиради ва у мос равишда муайян иш-даракатларга тайёр булади.
Ядов юдоридаги жабдаларга мос келадиган конкрет вазиятлар- ни ва уларнинг индивидга таъсир курсатиш даражаларини дам ажратади. Масалан, биринчи, энг дуйи босдичдаги вазиятларда оддий предметли мулодот ва тез узгарувчан эдтиёжларга алодадор долатлар намоён булади. Иккинчитда купрод гуруд доирасидаги мулодот ва ундан орттирилган тажриба назарда тутилади. Учинчисида - нисбатан тургун булган, дадеб узгаравермайдиган иш фаолият турлари, маиший эдтиёжлар, профессионал содаларда кузга ташланадиган ижтимоий дулд назарда тутилган. Нидоят, туртинчи вазиятлар босдичи муайян ижтимоий, идтисодий, мафкуравий вазиятларда купчиликда шаклланадиган дадриятларнинг намоён булишини тадозо этади. Муаллиф юдоридаги жабда- лар, вазиятлар ва уларнинг шахе индивидуал ва ижтимоий тажрибасида намоён булишини тушунтириш учун уларга мос диспозицияларни фардлайди:
1) Диспозицияларнинг биринчи даражаси шахедаги элемсн- тар, оддий установкаларни тушунтириб беради. Бу Д.Узнадзе схемасига мос келадиган предметли вазиятларда намоён буладиган оддий цайд этиладиган установкаларднр-,

Download 207,83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish