Ҳуқуқ кафедраси

Шавкат Мирзиёев,
1-жилд, 30-бет, 2017.


Ижтиҳод, асосан фиқҳга оид масалаларда қўлланган. Ақида ва фалсафага оид масалаларда ижтиҳод қилиш мумкин бўлмаган. Кейинчалик ижтиҳод эшиги беркитилган. Ҳанафийлардан Камол ибн Ҳумон ижтиҳодни даъво қилган. Баъзи замондош уламо ва илмий муассасалар шахсий ижтиҳод эмас, алломалар жамоат бўлиб ижтиҳод қилиш тарафдори бўлмоқда. Масалан, ижтиҳодни Ислом давлатлари уюшмаси, ИҲТ, Ислом фиқҳи академиялари ташкил қилиши мумкин.
Фатво (араб. – тушунтириш, изоҳ) – шариат, дин қонун-қоидалари асосидда уламолар (муфтий, шайх ул-ислом) томонидан бирор диний, ҳуқуқий, сиёсий ҳамда ижтимоий масала юзасидан чиқариладиган ҳукм, қарор, изоҳ, кўрсатма. Фатво чиқариш ҳуқуқига эга бўлган киши “муфтий” (“фатво чиқарувчи”) деб аталади. Исломнинг дастлабки даврларида Муҳаммад (с.а.в.) сафдошлари, айниқса, дастлабки 4 халифанинг турли ҳуқуқий масалалар юзасидан берган изоҳлари, фиқҳга доир чиқарган қарорлари фатво деб аталган. Ундан кейинги даврларда эътиборли фақиҳнинг ижтиҳод йўли билан бирор масала юзасидан ёки амалий аҳамиятга эга бўлган бирор саволга жавоб тариқасида билдирилган фикрига нисбатан фатво деб аталган.
Фатво илмий баҳсларнинг натижалари билан бирга ижмоъ (иттифоқ)ни шакллантирувчи омиллардан бирига айланган. Бу ғоя турли фиқҳий мактаблар бирлашишига олиб келган. Ўтмишда фатво бирор масалада иккиланган ҳоким, амалдор ёки оддий киши сўровига кўра аниқ бир шахсга боғлиқ бўлмаган ҳолда ёзма тарзда ва умумий кўрсатма шаклида чиқарилган. Бундай фатволар асосида маъмурий қарорлар қабул қилинган ёки тасдиқланган. XI асрдан бошлаб кейинги авлодлар учун муҳим дарслик ва қўлланмалар бўлиб хизмат қилган фатволар тўпламлари тузила бошланди. Марварудий (ваф. 1069), Муҳаммад ибн Рушд (ваф. 1126), Умар ал-Бухорий (ваф.1141), Ҳасан ал-Марғиноний (ваф. 1203) каби фиқҳлар томонидан тузилган тўпламлар ислом оламидаги илк ва энг машҳур фатволар тўпламлари ҳисобланади²³.
С
Дунё шиддат билан ўзгариб, барқарорлик ва халқларнинг мустаҳкам ривожланишига рахна соладиган турли янги таҳдид ва хавфлар пайдо бўлаётган бугунги кунда маънавият ва маърифатга ахлоқий тарбия, ёшларнинг билим олиши, камолга етишга интилишига эътибор қаратиш ҳар қачонгидан ҳам муҳимдир.