Uo‘K: 53(072) kbk

5.91. Sig‘imli kompensatsiya-Емкостная компенсация -Сapacitive 
compensation
- elektr tarmog‘idagi reaktiv quvvatni kondensator qurilmalari 
yordamida kompensatsiyalash jarayoni. 
5.92. 
Simmetriyalovchi 
transformator- 
Симметрируюший 
трансформатор - Balance converter
– o‘zgaruvchan tok tortish elektr 
ta’minoti tizimlarida qo‘llaniladigan chulg‘amlari maxsus sxemada ulangan 
kuch transformatori bo‘lib, uning nimstansiyalar yuqori kuchlanishli uch 
fazali ta’minlash liniyalaridabir fazali temir yo‘l yuklamasidan yuzaga 
keladigan toklarnosimmetriyasini kamaytirish uchun mo‘ljallangan (masalan, 
Skott, Vudbridj, Mamoshin transformatorlari).
5.93. Skott effekti – Скотт эффекти
- 
Shunt rod –
ikkita yondosh 
zona ikki fazali tizimdan ta’minlanda va tortish yondosh fiderlari 
kuchlanishlari orasidagi o‘zaro faza siljish burchagi
90
0
tashkil qilinganda 
hamda chap va o‘ng ta’minlash yelkalari yuklamalari o‘zaro teng bo‘lganda 
uch fazali tizimda tekis taqsimlangan yuklama hosil bo‘lish effekti 
5.94. Skott transformatori 
(S.t.)
– Трансформатор Скотта - Shunt 
rod –
transformatsiya koeffitsiyentlari turlicha bo‘lgan va chulg‘amlari 
maxsus sxema bo‘yicha ulangan ikkita bir fazali transformatordan 
iborat(5.29- rasm, 
a
). Chapda joylashgan “bazisli” deb nomlanuvchi 
transformator chulg‘amining ikkala chiqishi va o‘ngda joylashgan “Baland” 
deb nomlanuvchi transformator bitta chiqishi elektr uzatish liniyasi simlariga 
ulanadi. O‘ngdagi transformator chulg‘amining oxiri chapdagi transformator 
chulg‘amining o‘rtasidagi chiqish nuqtasi bilan ulanadi. 5.29-rasm, 
b
da 
keltirilgan kuchlanishlar topografik diagrammasidan o‘ngdagi transformator 
birlamchi chulg‘amidagi 
kuchlanish 
liniya kuchlanishidan 
marta katta, ya’ni 
ekanligi kelib chiqadi. 
vektor uzunligi 
tomonlari 
, 
va 
vektorlar uzunliklariga teng bo‘lgan teng 
tomonli uchburchak balandligiga teng. Shuning uchun ham o‘ng tomondagi 
transformator “Baland” deb nomlangan. Tortish tarmog‘ida nimstansiyadan 
chap va o‘ngdagi fider zonalar kuchlanishlari teng hamda chap va o‘ng 
AO
U
BC
U
2
3
BC
AO
U
U
2
3

AO
U
BA
U
AO
U
AС
U

---

202
transformatorlar transformatsiya koeffitsiyentlari qiymatlari har xil, 
ikkilamchi chulg‘amlar soni esa bir xil. 
Salt 
ish 
rejimida 
transformatorlar 
ikkilamchi 
tomonlaridagi 
kuchlanishlar qiymat jihatdan teng va faza jihatdan o‘zaro 
ga siljigan 
bo‘ladi.
Nimstansiyadan chap va o‘ngdagi yuklama qiymatlari teng 
, 
fazalari esa o‘zaro 
ga siljigan holatda 
, 
va 
toklar quyidagicha 
aniqlanadi: 
.
.
2
'
1
2
I
I
,
3
A
o
w
w

.
.
2
'
1
2
1
3
I
I
,
2
2
3
B
o
w
j
w



 






.
.
2
'
1
2
1
3
I
I
.
2
2
3
C
o
w
j
w



 






a) 
b)c)
5.29-rasm. Tortish tarmog‘ini uch fazali va ikki fazali transformator 
yordamidagi ta’minlash sxemasi (Skott sxemasi) 
(a)
, transformator vektor 
diagrammasi 
(b)
va fider zonalar uchun vektor diagramma 
(c) 
0
90


'
o
ch
I
I

0
90
A
I
B
I
C
I

---

203
5.30-rasm. Yaponiya yuqori tezlikli temir yo‘l magistrali elektr ta’minoti 
tizimida qo‘llaniladigan Skott sxemasi:
T( 
𝑇
𝑚
va 
𝑇
𝑡
) – (mos ravishda bazis va 
baland) transformatorlar; EUL – elektr uzatish liniyasi; ST – so‘ruvchi transformator; SP 
– seksiyalash punkti; QS va KS – mos ravishda qaytuvchi va kontakt simlari; R – relslar. 
Tenglamalardan ko‘rinib turibdiki, 
, 
va 
toklar modul jihatdan 
o‘zaro teng va faza jihatdan o‘zaro 
ga siljigan, ya’ni uch fazali tizim bir 
tekisyuklangan.Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, S.t. o‘rnatilgan o‘zgaruvchan 
tok tortuvchi nimstansiyalarida uch fazali iste’molchilarni ta’minlashda 
qo‘shimcha ravishda uch fazali transformator o‘rnatilishi talab etiladi. Bu esa 
tortuvchi nimstansiya xarajatlarini keskin ortishiga olib keladi. 5.30- rasmda 
Yaponiya yuqori tezlikli temir yo‘l magistrali elektr ta’minoti tizimida 
qo‘llaniladigan Skott sxemasi keltirilgan.