Uo‘K 35. 9: 632. 9(575. 12) Kbk 42. Z—74

15-rasm. Olxo 'ri soxtaqalqondori (Sphaerolecanium prunastri
Fonsc.) (Xonobod shahar 2019-y.) A - Olxo 'ri soxtaqalqondorining
o ‘simlikda joylashishi, B — soxtaqalqondorning qalqon ichidagi ho-
lati, D - zararlangan erkak hasharot qalqoni, E, F-qalqon ichidagi
erkagining tepadan va pastdan mikroskopda ko 'rinishi, G - erkagi-
ning mikroskop ostida ko ‘rinishi, H-o 'simlik tanasidagi erkak
soxtaqalqondor (MBS-9. B, D, E, F, G, H-7xl0).


Lichinkalarning tuxumdan chiqish davri uzoq muddatga cho‘ziladi. Bu jarayon Farg‘ona vodiysi sharoitida may oyi-


68




ning ikkinchi dekadasidan iyul oyining oxirigacha davom etadi. I'ug‘ilgan birinchi yoshdagi lichinkalar yoz davomida bir marta po‘st tashlaydi va juda sekin o‘sadi. Bizning sharoitimizda bu li- i hinkalarning ikkinchi yoshgao‘tishi avgust oyi oxiri yoki sentabr- ning boshida sodir bo‘ladi. Kuzga yaqin lichinkalar tullab ikkin- chi yoshga o‘tadi. Ikkinchi yoshga o‘tgan lichinkalarning tanasi pgarrang tusga kiradi. Ular kuzda ozuqa o‘simligining yo‘g‘onroq shox va novdalariga o‘tib shu yerda qishlab qoladi (Xonobod, 13.04.2019-y.).
Beresklet qalqondori - Unaspis evonymi (Comst.). Manzarali o‘simliklar ichida beresklet tashqi muhit sharoitlariga ancha chi- damliligi, qish faslida ham yashil boTib turishi hisobiga obodon- lashtirishda, shahar ko‘chalarini, bog‘lar, gulzorlar atrofini o‘ziga xos ihotalash maqsadida ko‘paytirilmoqda.
Boshqa o‘simliklarda kuzatilganidek, beresklet (Euonymus japonica)ning ham mo‘tadil o‘sib, rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi tirik omillar mavjud boTib, bular qatoriga beresklet qalqondorini ko‘rsatish mumkin (Flora Uzbekistana, 1959; Borx- scnius, 1950).
Beresklet qalqondori (Unaspis evonymi Comst.)ning ozuqa o‘simligidagi tarqalish dinamikasi o‘rganildi. Buning uchun qal- qondor bilan zararlangan bereskletning barglaridan namunalar olib, undagi qalqondorlar soni sanab chiqildi. Barglarda ko‘proq erkak hasharotlar rivojlangani uchun hisoblashlar asosan, bargdagi erkak- larning sonini aniqlashga qaratildi. Tadqiqotlarda bereskletning 5 ta bargining ustki va ostki tomonlarida jami 647 ta erkak va urg‘ochi qalqondorlar joylashganligi ko‘rsatilgan boTsa, shulardan bargn- ing ostki tomonida 588 erkak, 59 tasigina urg‘ochilar ckani aniq- landi. Ikkinchi bargning ustki tomonida 529 ta, ostki tomonida 60 ta erkaklari, urg‘ochilari bargning ostki tomonida 42 ta, ustki to- monidagilari 17 tani tashkil qilgan (16-rasm), (3oKiipoB, Co6upoB,


69






2015; CoonpoB, 3oKnpoB, LLIaKapSoeB, XycaHOB, 2019; CoSupoii MaMa>KOHOB, 2015), (Andijon, 26.04.2013).