Uo‘K 35. 9: 632. 9(575. 12) Kbk 42. Z—74

/ 7-rasm. Tol namatsimon qurti (Gossyparia salicicola Borchs )
A —tol namatsimon qurtining o ‘simlik tanasidajoylashishi.
/8.05.2019-y. B - namatsimon qurtning mikroskop ostida ustidan
ko nmshi. D - namatsimon qurtning mikroskop ostida tagidan
ko 'rinishi (Xojaobod tumani 16.04.2019-v.).
2013-yilning dckabr oyida bu hasharotning qishlayotgan lichin-
kalan somm aniqlash bo‘yicha kuzatishlar olib bordik. Bumng


n< Iiiiii tolning turli tomonlaridan olingan shoxlarining 10 sm² sath- liiula qishlayotgan lichinkalari sonini binokulyar ostida sanab < hiqildi. Hisoblashlarimiz yo‘g‘on shoxlaming 10 sm² maydonida u itucha 10-15 tadan lichinka borligini ko‘rsatdi.
I irta bahorda qishlab chiqqan lichinkalar mart oyining o‘rtalarida o/iqlanishga o‘tganligini ko‘rdik. Oziqlanishni boshlagan lichinka- l.ii oziqlanishga o‘tmagan lichinkalardan tana rangining tiniqlash- l'imligini, yelka tomonining bo‘rtib qolganligi, shuningdek, tanasini qoplab turgan oq tuklaming biroz kattalashganligi kabi belgilar bi- lnn farqlanar ekan.
Havoning sutkalik harorati o‘rtacha 18-22°C ga ko‘tarilganda lichinkalaming oziqlanishi ancha intensivlashib, ularning gavda- sidagi o‘zgarishlar yanada sezilarli rivojlanishga o‘tadi. Oziqlana- yotgan lichinkalaming gavdasini o‘sish tezligini aniqlash uchun har haftada tanlab olingan tol daraxtidagi lichinkalar kattalashib bo- iishini lupa, binokulyar mikroskop ostida oTchab borildi.
Tez suratlar bilan rivojlanish davom yetgan sari, lichinkalar ichi- da ba’zilarining tanasi cho‘zilib, erkak individga aylana boshlaydi.
Adabiyotlarda bu hasharotning erkaklari haqida maTumot berilmagan (Bopxcenuyc, 1949; 1950; 1966; MaTecoua, MiiTaeB, IOxhcbhu, 1962) va shu paytga qadar tol namatsimon qurti- ning erkaklari aniqlangan emas, degan tushunchalar mavjud edi. Biz bu qurtning erkaklari borligi va uning taraqqiy etishi haqida maTumotlar to‘pladik. Namatsimon qurtning erkaklari mart oyi- ning o‘rtalaridan boshlab yoki mart oyining oxirgi dekadasida pay- do boTadi (Andijon, 2019; 19-25.03). Erkak hasharotlaming tana uzunligi 2 mm, eni 0,7 mm atrofida boTadi, ustki tomoni oq mum- simon parda ostida rivojlanadi. Rivojlanishning dastlabki davrlarida erkak lichinka gavdasida deyarli sezilarli o‘zgarishlar sezilmaydi. Biroq, keyinchalik lichinka tanasida asta mo‘ylov va dum o‘siqlari paydo boTa boshlaydi. Shu qism e'tiborga sazovorki, namatsimon


74


75

qurtning erkaklari juda ham oz sonda bo‘ladi. Quyidagi jadvaldn turli joylardan olingan materiallarda erkak va urg‘ochi hasharol larning nisbati berilgan (5-jadvalga qarang). 5-jadva!