Ularning tasnifi

Bilib oling.O'zganing gapi hech o'zgarishsiz nutqqa olib kirilgan gap ko'chirma gap, mazmuni saqlanib, shakli o'zgartirilgan gap o'zlashtirma gap hisoblanadi.

Avval ko'chirma gapli qo'shma gaplarni, so'ng o'zlashtirma gaplarni aniqlang.

1. O. Hojiyeva xalqni og'ir sinovlar, mashaqqatlar, ulug' o'zgarishlar jipslashtirishini, uning kuch-qudratini imtihon qilishini yozadi. 2. Amakim bizga uqtirdi: "Bir-biringiz bilan ahil bo'linglar!". 3. G'afur G'ulom Erkin Vohidovning mudragan aruzni uyg'otib yuborganini, uni arab, fors so'zlaridan tozalab, sof o'zbek g'azalini yaratayotganini gapirdi. 4. Abdulla Qahhor jilmayib: "Odamzot hasad qilmasligi kerak. Havas qilishi kerak. Havas qilgan odam murodiga yetadi", - dedi. 5. Bir donishmand nasihatni olmaydigan odamning baxtsiz odam ekanligini ta'kidlagan edi. 6. Xurramiy deydi: "Chiroyli xulq bilan inson insondir". 7. Bobom shirinso'zlik va muloyimlik har qanday baloni qaytarishga qodirligini aytdi. 8. "Yaxshi fe'l bilan kishilar ko'nglini olib, o'zingni yomon qiliqlardan saqlab yasha",-deydi Ahmad Yugnakiy. 5. Hadislarda yaxshi xulqdan boshqa oliy nasab yo'qligi haqida aytib o'tilgan.
KO'CHIRMA GAPLARNI O'ZLASHTIRMA GAPGA AYLANTIRISH

O'zganing gapi ko'chirma gap orqali ham, o'zlashtirma gap orqali ham berilishi mumkin. Bunday vaqtda ko'chirma gap va o'zlashtirma gap ma'nodosh bo'ladi.

Ko'chirma gap quyidagi shakliy o'zgarishlar yo'li bilan o'zlashtirma gapga aylantiriladi:
a) darak gap shaklidagi ko'chirma gap kesimi tushum kelishigidagi sifatdosh yoki harakat nomi bilan ifodalangan to'ldiruvchiga, egasi qaratuvchi aniqlovchiga aylantiriladi. Muallif gapining kesimi vazifasidagi dedi so'zi aytdi so'zi bilan almashtiriladi. Muallif gapining egasi o'zlashtirma gap egasi bo'lib gap boshida keladi. Masalan, "Yoshlarimiz istiqboli porloq",- dedi o'qituvchimiz - O'qituvchimiz yoshlarimiz istiqbolining porloqligini aytdi;
b) so'roq, buyruq shaklidagi ko'chirma gaplar darak shakliga aylantiriladi. Masalan, "Salima qanday o'qiyapti?" - deb so'radi onasi. Onasi Salimaning qanday o'qiyotganligini so'radi;
d) ko'chirma gap tarkibidagi undov, kirishlar tushirib qoldiriladi. Undalma chiqish kelishigidagi to'ldiruvchiga aylantiriladi.