Ularning tasnifi

Bilib oling. Bir turdagi uch va undan ortiq gaplardan tashkil topgan gaplar qismlari uyushgan murakkab qo'shma qaplar deyiladi.

Murakkab qo'shma gaplarni aniqlang va ularning nechta sodda gapdan tashkil topganini tushuntiring.

Avliyolar bosgan tuproq aziz derlar,
Qat-qatidan chiqaverar ekan sirlar,
Har tuproqdan har kun o'tmas axir pirlar,
Ko'kragimni hayrat tiklar, Temur bobo.
Murakkab qo'shma gap turini aniqlang.
1. Umrimning anchagina qismi harbiy ishlarda o'tgan, men bu yerda hech qanday qiyinchilik tortmayman, lekin sog'ligim o'z hukmini o'tkazib turibdi. (G'.G'ulom) 2. Hosilimiz mo'l bo'lsa, uyimiz donga to'lsa, turmush bo'lar farovon. (U.Shukurov) 3. Yer shivirlaydi, yulduz jivirlaydi, bahordan darak keladi. (O'. Hoshimov) 4. O'sha yillar... mashoq terar edik, mol boqardik, g'o'za jo'yakka kultuvatsiya yurgizardik.
(A. Oripov)
5. Umr o'tar, vaqt o'tar,
Xonlar o'tar, taxt o'tar,
Omad o'tar, baxt o'tar,
Lekin hech qachon chiqmas yodimdan,
Sening yurishlaring, sening kulishlaring. (O.Matjon)

KO’CHIRMA GAPLI QO’SHMA GAPLAR

1-topshiriq. Berilgan gapning qanday sodda gaplardan tashkil topganini aniqlang.


"Hali ko'nglingiz g'unchaday yosh, ota", - dedi Sayramov (Oybek)

2-topshiriq. Mazkur gap tarkibidagi sodda gaplarning o'rnini almashtiring.

3-topshiriq. Tinish belgilarining ishlatilishiga e'tibor bering.

Bilib oling. So'zlovchi ba'zan o'z nutqida birovning gapini aynan keltiradi. Birovning aynan keltirilgan gapi ko'chirma gap, so'zlovchining gapi esa muallif gapi deyiladi. Muallif gapi va ko'chirma gapdan tashkil topgan qo'shma gapga ko'chirma gapli qo'shma gap deyiladi.
Gaplar tarkibidagi muallif gapi va ko'chirma gaplarni ajrating. Tinish belgilarini izohlang.


1. Bir kuni Durroj tuzoqqa tushib qoldi. U ovchiga yalinib dedi: "Sen meni qo'yib yuborsang, barcha do'stlarimni aldab kelib, tuzog'ingga tushirib beraman". Ovchi bu gapdan achchiqlanib dedi: "Yo'q, ovora bo'lmay qo'yaqol, men seni qo'yib yubormayman. O'z joningni qutqarmoq uchun do'stlaringga xiyonat qilmoqchisan. Sofdil qushlardan ko'ra xiyonatkor do'stning o'lgani yaxshi". (A.Navoiy)
2.Bir kishi ulug' bir hakimning ziyofatiga bordi. U behuda so'zlarni haddan ortiq ko'p gapirdi va so'z orasida: "Ko'p so'zladim. Endi so'zlashni bas qilay",- dedi. Hakim unga e'tiroz bildirdi: "Yo'q, sen hali so'z so'zlaganing yo'q!"