Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

46-rasm. Hayvon bitlari: 
1-ot biti;
2-cho‘chqa biti; 3-qoramol biti. 

---

167 
 
47-rаsm. Bitlаr: 
А, B- bоsh biti (urg‘оchi vа erkаgi); V- kiyim biti; G- qоv biti (urg‘оchi);
D- bit sirkаlаri: 1- tukchаlаr, 2- sоchgа yopishtirib qo‘yilgаn bit sirkаlаri.
Tanasining kattaligi erkaginiki 2-3 mm, urg‘ochisiniki esa 4 mm atrofida 
bo‘ladi. Rangi to‘q kulrang. 
Kiyim biti kiyim- kechaklarning choklarida yashaydi va shu joylarga tuxum 
qo‘yadi. Uning tanasi och kulrang bo‘lib, urg‘ochisining kattaligi 4-5 mm ga boradi.
Qorin segmentlarining ikki yonidagi pigment dog‘lar och rangda, tanasini 
qoplab turgan xitinli qoplamasi juda yupqa bo‘lib, hatto so‘rilgan qon ko‘rinib turadi. 
Bitlar hayotining hamma rivojlanish davrida odam qoni bilan ovqatlanadigan, doimiy 
ektoparazitdir. Bir kunda 2-3 marta 3-10 daqiqa davomida qon so‘radi, ovqatsiz 10 
kungacha yashashi mumkin. 
Kiyim biti harakatchan, 27°C li haroratda 1 daqiqada 35 sm masofagacha 
harakat qiladi. Otalangan urg‘ochilari bir kunda 6-14 tadan tuxum (sirka) qo‘yadi. 
Kiyim biti umri davomida 300 taga yaqin, bosh biti esa 150 tagacha tuxum qo‘yadi. 
Tuxumdan bir haftada yosh bitchalar chiqadi.
Umuman, tuxum qo‘yishidan boshlab, voyaga yetgan bitga aylanguncha 
rivojlanish davri 16-20 kunga to‘g‘ri keladi. Voyaga yetgan bitlar 1,5-2 oy yashaydi. 
Ancha tez rivojlanadigan bo‘lgani uchun parazitlarning soni qisqa vaqt ichida 
ko‘payib ketishi mumkin. Bitlar qon bilan ovqatlanganda, odam terisiga o‘z so‘lagini 
tushiradi. Chaqqan joylar qichishadi, qashiganda terida jarohatlar paydo bo‘ladi. 

---

168 
Bitlab ketgan odam (qarovsiz qolgan bolalar, qariyalar) pedikullyoz kasalligiga 
uchrashi mumkin. Pedikullyoz avj olishi natijasida organizmni umuman 
quvvatsizlantirib, koltun degan kasallikka sabab bo‘lishi mumkin. Bu kasallikda 
jarohatlangan teridan qon chiqib, jarohatlar yallig‘lanadi, yiringlaydi va sochlar bir- 
biriga yopishib qoladi. 
Bitlar, shuningdek, og‘ir kasalliklar-toshmali va qaytalama terlama (tif) 
tarqatuvchilari hisoblanadi. Toshmali tif bilan og‘rigan bemorning tana harorati 
ko‘tariladi, badanida shu kasallikka xos bo‘lgan toshmalar paydo bo‘ladi, boshi 
og‘riydi, hatto hushidan ketishi mumkin. Bu kasallikdan birinchi va ikkinchi jahon 
urushlarida qanchadan- qancha odamlar qirilib ketgan. 
Bitlar og‘ir sharoitda, odamlar bir joyda to‘planib antisanitar holatda 
yashashlari natijasida, yuvinish, kiyim-kechaklarni almashtirish imkoniyati 
bo‘lmaganda ko‘plab uchraydi. Ayniqsa, ocharchilik va urush yillarida bitlar keng 
tarqalgan. Hozirgi sharoitda ham, odamlar g‘uj bo‘lib yashaydigan joylar, ya’ni 
bog‘cha, maktab, harbiy xizmat joylari va qamoqxonalar bitlarning tarqalishi uchun 
qulay joylardir. 
Kasallikning oldini olish pedikullyozni yo‘qotishdan iborat. Ichki kiyim va 
o‘rin-ko‘rpalarga issiqlik yoki bug‘ bilan ishlaydigan kameralar yordamida (100°C 
da) ishlov berilsa, bitlar tamomila qirilib ketadi. Shu bilan birga, shaxsiy gigiyena 
qoidalariga ham qat’iy rioya qilish kerak. Yana shuni ham eslatib o‘tish kerakki, 
rikketsiyalar o‘lib, qurib ketgan bitlar tanasida ham ancha vaqt tirik holda saqlanishi 
mumkin, hatto qurib ketgan bitlaming axlatida ham uzoq vaqtgacha o‘zining 
yuqumliligini yo‘qotmaydi.