Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
108 
Тупроқнинг сув режими қишлоқ хужалик майдонларида турли 
агротехник ва агромелиоратив тадбирлар системасини амалга ошириш 
натижасида бошқарилиб турилади. 
Қишлоқ хужалигини интенсивлаштиришнинг асосий воситаси - 
тупроқларни мелиорациялашдир. Мелиорация тупроқ ҳолатини яхшилайди, 
унинг 
унумдорлигини 
оширади. 
Мелиорация 
лойиҳалари 
амалда 
қулланилаѐтганда тупроқнинг сув режимларининг типлари албатта эътиборга 
олинади. Ўсимликларнинг сув билан таъминланиб турилиш шароитларини 
яхшилаш учун қатор комплекс тадбирлар олиб борилади. Тупроқ сув баланси 
кирим ва айниқса сарфланиш қисмини сунъий равишда ўзгартириш 
натижасида тупроқдаги умумий ва самарали сув заҳираси миқдорига кескин 
таъсир этиш мумкин. Бу ўз навбатида қишлоқ хужалик экинларидан юқори 
ва барқарор ҳосил олишни таъминлайди. 
Тупроқнинг сув режимини тартибга солиб туриш тадбирлари, жойнинг 
иқлим ва тупроқ шароитларига ва шунингдек, устирилаѐтган экинларнинг 
сувга бўлган талабига асосланган. Ўсимликларнинг усиб ривожланиши учун 
мақбул шароит яратиш учун, тупроқда тупланадиган намлик миқдори билан 
унинг 
транспирация 
ва 
физик 
буғланишга 
кетадиган 
сарфини 
баробарлаштиришга, яъни намланиш коэффициенти қийматининг бирга яқин 
бўлишига эришиш керак. Тупроқнинг сув режимини тартибга солиш 
тадбирлари ҳар бир тупроқ-иқлим шароити учун ўзига хос хусусиятларга эга. 
Нами етарли ва ортиқча бўлган зонанинг сув кам оқиб кетадиган 
территорияларида сув режимини яхшилаш тадбирлари, сув тупланиб 
қоладиган микро ва мезопастликларни текислашга қаратилган бўлади. 
Ботқоқ ва ботқоқланган тупроқлар сув режимини яхшилаш учун, қуритиш 
мелиорацияси тадбирлари ўтказилиб, жумладан, ѐпиқ дренажлар ѐки ошиқча 
сувни чиқариб юбориш учун, очиқ дренажлар барпо қилинади. 
Ноқоратупроқ районларда ўсимликларни нам билан таъминлаб туришни 
яхшилашнинг икки йуналишдаги тадбирлари олиб борилиши зарур. 
Биринчидан, ошиқча нам бўлганда махсус дренаж қувурлар орқали даладан 
алоҳида ажратилган жойларга сув оқизиб чиқарилади, иккинчидан, нам 
етишмаганда, аксинча уша қувурлар орқали далага сув чиқарилади ѐки 
майдонлар ѐмғирлатиб суғорилади. 
Тупроқни маданийлаштиришнинг барча тадбирлари, жумладан, 
тупроқнинг чуқур ҳайдалма қатламини яратиш, унинг структура ҳолатини 
яхшилаш, умумий ғоваклигини ошириш, ҳайдалма ости зич қатламини 
юмшатиш кабилар тупроқнинг нам сиғимини оширади ва ўсимликларнинг 
илдизлари тарқаладиган қатламдаги самарали сув заҳирасини кўпроқ яратиш 
ва сақлаб қолиш имконини беради. Намлик барқарор булмаган ва 
қурГоқчилик районларида тупроқнинг сув режимини тартибга солиш 
тадбирлари ерда кўпроқ нам туплаш ва ундан самарали фойдаланишга 
қаратилган бўлади. Намни туплашнинг кенг тарқалган усулларидан бири - 
майдонларда қорни ушлаб, эриган сувни сақлаб қолишдир. Бунинг учун 
пояси баланд бўлиб усадиган кўлис экинлар яъни яшил тусиқлардан 
фойдаланилади. Махсус қор уюмлари (валлари) барпо қилиш ишлари олиб 

---