Toshkent tibbiyot akademiyasi uash tayyorlash kafedrasi

NEFROTIK SINDROMNI DAVOLASH

NS ga chalingan bemorlarni davolash – murakkab vazifalardan biri hisoblanadi va unga shubha bo‘lgan hollarda UAV ularni zudlik bilan ixtisoslashtirilgan bo‘lim yoki shifoxonaga yuborishi lozim. Davo choralari NSga olib kelgan asosiy kasallikni va buyrak faoliyatini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Bir oz shish mavjud bo‘lgan bemorlarga meyorlangan xarakat (yotoq xolat tromboz rivojlanishiga olib keladi) tavsiya etiladi. Davolash jismoniy tarbiyasi bilan shug‘illanishi, shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilishi va og‘ish bo‘shlig‘i xada birlamchi o‘choq sanatsiyasiga katta e’tibor berishi lozim. YAqqol namoyon bo‘lgan shish sindromida bemorga yotoq xolat tavsiya etiladi.

Bemorga osh tuzi iste’mol qilishni kuniga 3 g gacha chegaralashni (yoki tuzsiz parxez), suyuqlik va xayvon oqsillarini (1 g/kg tana vazniga) qabul qilishni kamaytirish, ovqat ta’mini yaxshilash uchun tuzni o‘rniga sanasol (SBE giperkaliemiya kechganda mumkin emas) qo‘llash, yangi mevalar istemol qilish tavsiya etiladi. Parxezga fosfolipidlarga boy arpadan tayyorlangan kisel, bo‘tqa va qaynatmalar qo‘shish maqsadga muvofiqdir. O‘simlik yog‘i, dengiz maxsulotlari (dengiz balig‘i va karomi, krevetkalar), sarimsoq piyoz istemol qilish trombotsitlar agregatsiyasini kamaytiradi va qonni fibrinolitik xususiyatini oshiradi.

Asosiy kasallikni davolash yo‘li bilan (sitostatiklar va prednizon) NS ni bartaraf etish va SBE avjlanishini to‘xtatishni iloji bo‘lmagan xollarda past oqsilli prxez, AAFI va YAQNV lar tavsiya etiladi. Bu koptokchalar ichi bosimni pasaytiradi, ikkilamchi fokal- segmentar glomeruloskleroz rivojlanishini oldini olabi va natijada proteinuriya darajasi pasayadi xamda SBE avjlanish jarayonini sekinlashtiradi. YAQNV koptokchalarda qon aylanishini sekinlashtiradi va koptokchalar filtrini o‘tqazuvchanligini kamaytirib proteinuriya darajasini pasaytiradi. Ayni vaqtda ushbu gurux vositalari o‘tkir buyrak etishmovchiligi va giperkaliemiya chaqirishini, natriy va suvni ushlab qolishini UAV unutmasligi lozim.

Giperlipidemiya xolatini kamaytirish maqsadida xo‘l meva va savzavotli yoki kam yog‘li (ovqat kalloriyasini 30% dan kamini tashkil qiluvchi, tarkibida linol kislotasi mavjud bo‘lgan kam xolesterinli) parxez (№7) tavsiya etiladi. Oxirgi yillarda gipolipidemik parxez bilan bir qatorda xolesterin va past zichlikka ega bo‘lgan lipoproteinlar sintezini kamaytiruvchi vositalar (mevakor, lovastatin, simvostatin) tavsiya etilmoqda.

Bemorni kun davomida qabul qiladigan suyuqligi kunlik diurez xajmidan 200-300 ml oshmasligi kerak. NS negizida immun yallig‘lanish jarayoni yotganligini xisobga olgan xolda patogenetik davo sifatida GKS, sitostatiklar, antikoagulyant va antiagrigantlar, NYAQV, - komponentli davo, plazmaferez, gemosorbsiya qo‘llaniladi.

Glyukokortikoidli davo lipoid nefroz, o‘tkir glomerulonefrit, surunkali glomerulonefritni nefrotik turi, dorili nefropatiyalar, SQYU asosida rivojlangan NS ni davolashda qo‘llash samarali xisoblanadi. Uni miqdori asosiy kasallikning faollik darajasidan kelib chiqqan xolda tanlanadi Diabetik glomeruloskleroz, buyrak o‘smasi, sili va amiloidozi, surunkali glomerulonefritni aralash turlarida xamda SBE rivojlangan xollarda GKS samarasiz va qo‘llash tavsiya etilmaydi. Og‘ir NS da, ayniqsa o‘tkir osti kechgan glomerulonefrit va SQYU da metilprednizolon bilan puls- terapiya o‘tqaziladi. (GKS dozasini tanlash va puls -terapiya to‘g‘risidagi batavsil ma’lumot BTDK lariga bag‘ishlangan ma’ruzada keltirilgan).

GKS ga qarshi ko‘rsatma bo‘lganda (NS arterial gipertenziya, makrogematuriya bilan birga kechganda) yoki GKS dan yaxshi samara bo‘lmaganda, yoki ularga ko‘nikma xosil bo‘lganda sitostatiklar (azatioprin, siklofosfan) tavsiya etiladi. Ushbu gurux vositalari tugunchali periartriit, Vegener va Gudpascher sindromlari, surunkali glomerulonefritni aralash turi, SQYU, o‘tkir osti glomerulonefrit asosida rivojlangan NS ni davolashda qo‘llaniladi. Og‘ir, to‘xtovsiz avjlanib boruvchi NS da, ayniqsa SQYU bilan og‘rigan bemorlarda, o‘tkir osti kechuvchi (yomon sifatli) glomerulonefritda siklofosfamid bilan puls –terapiya o‘tqaziladi. GKS va sitostatiklarni birga qo‘llash ularni dozasini va nojo‘ya ta’sirini kamaytirishga imkon beradi.

Sitostatiklarni SBE faollik belgilarisiz kechganda, xomiladorlar nefropatiyasida, pansitopeniya sindromida, leykopeniya, trombotsitopeniya va infeksion kasalliklar mavjud bo‘lganda qo‘llash mumkin emas. Ushbu gurux vositalari qo‘llanilganda UQT xaftada ikki marta o‘tqazib turish lozim.

Agar qarshi ko‘rsatmalar (oshqozon, 12 barmoq ichak yara kasalligi, gemorragik diatez, gemofiliya) bo‘lmasa NS ni kompeks davolashda antiagregantlar va antikoagulyantlar qo‘llaniladi. Ushbu guruxlar turli xildagi glomerulonefritlar, SQYU, tizimli vaskulitlar asosida NS yaqqol namoyon bo‘lgan shish sindromi va oligouriya bilan kechganda to‘g‘ridan –to‘g‘ri ko‘rsatma xisoblanadi. Bu xolatda geparinni klinik samarasi diurezni ko‘payishi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.

SHu bilan bir qatorda ular autoimmun yallig‘g‘lanishni sekinlashish, kapilyarlar o‘tkazuvchanligini va proteinuriyani kamayish, agregatsiya va adgeziya jarayonlarini pasayish, qon ivishini barcha fazalarini kamaytirish xamda natridiuretik ta’sirga ega. Antiagregantlar va antikoagulyantlar qo‘llanilganda qonni ivish vaqti xamda PTI ni nazorat qilib turish kerak. YAshirin qon ketishini erta aniqlash maqsadida esa UQT va najasni yashirin qon ketishga tekshirish lozim.

NS xollarda 4 –komponentli (prednizolon, sitostatiklar, geparin, kurantil) qo‘llash tavsiya etiladi.

YAQNV NS patogenetik davolash vositasi sifatida kam samaralidir. Ular yordamchi yoki ushlab turuvchi vosita sifatida yoki yuqorida snanab o‘tilgan patogenetik davolash vositalarini qo‘llashni iloji bo‘lmagan xollarda tavsiya etiladi. Oxirgi yillarda buyrak xolatiga nojo‘ya ta’sirini inobatga olgan xolda YAQNV NS ni davolashda juda kamdan kam xollarda qo‘llanilmoqda.

Plazmaferez va gemosorbsiya NS turg‘un og‘ir kechganda va boshqa davolash choralari xamda patogenetik dori vositalari samara bermagan xollarda qo‘llaniladi.

Oqsil almashinuvini yaxshilash diuretik davo samardorligini oshiradi, jigar va boshqa a’zolar faoliyatini yaxshilaydi. SHu maqsadda proteinuriya darajasini kamaytiruvchi vositalarni (parxez, AAFI, statinlar) qo‘llash, tomir ichiga 20% 100-150 ml albumin (2-3 kunda bir marta, 5-6 ta), qarshi ko‘rsatma bo‘lmaganda anabolik steroid preparatlar (retabolill 1 ml xaftada bir matta m/o, davolash kursi 4-5 in’eksiya) tavsiya etiladi.

NS ni davolashda siydik xaydovchi vositalarni extiyotlik bilan qo‘llash lozim. CHunki forsirlangan diurez gipovolemik kollaps chaqirishi va yomon oqibatga olib bkelishi mumkin. SHuning uchun NS ning gipovolemik turida diuretiklarni qo‘llash mumkin emas. Ushbu gurux vositalarini qo‘llashga quyidagilar ko‘rsatma xisoblanadi:

• 
  nafas olish faoliyatini buzilishi;
  
• 
  qon aylanish faoliyatini buzilishi;
  
• 
  bemorni funksional faolligini buzilishiga olib kelgan yaqqol namoyon bo‘lgan shish sindromi;
  
• 
  kuchli shish xisobiga teridagi yaqqol namoyon bo‘lgan trofik o‘zgarishlar;
  
• 
  kuchli shish xisobiga doimiy psixoemotsional stress.
  

Davolashni tiazidli (gipotiazid 25-100 mg, siklometiazid 0,5-1,5 mg, brinaldiks 20-60 mg) diuretiklardan boshlash mumkin. Ular yaxshi samara bermaganda furosemid kuniga 20-40 mg (maksimal 400-600 mg gacha samara bo‘lmaganda v/i 20-1200 mg yuboriladi), uregit kuniga 50-200 mg) tavsiya etiladi. Furosemid va uregitni tiazidli diuretiklar bilan birga qo‘llash ularni siydik xaydash samarasini yanada oshiradi. SBE belgilari va giperkaliemiya bo‘lmaganda ularni kaliy saqlovchi vositalar (verashpiron va triamteren kuniga 50-300 mg dan) bilan birga qo‘llash tavsiya etiladi. Siydik xaydaovchi vositalar eufillin bilan birga qo‘llanganda ta’siri yanada oshadi (siydik xaydovchi vositalar to‘g‘risidagi batavsil ma’lumot shish sindromiga bag‘ishlangan ma’ruzada keng yoritilgan).

Siydik xaydovchi vositalar ta’siriga refrakter bo‘lgan shish sindromini davolash

SHish sindromini diuretiklar ta’siriga refrakter bo‘lishiga olib keluvchi sabablar:

• 
  ko‘p miqdorda suv va tuzni qabul qilishni davom ettirish;
  
• 
  uzoq vaqt davomida osh tuzini chegaralash va siydik xaydovchi vositalarini uzliksiz qabul qilish, suyuqlikni buyrakdan tashqari (ekstrarenal) yo‘qotilishi xamda og‘ir gipoalbuminemiya xisobiga aylanib yurgan qon xajmini (AYUQX) kamayishi;
  
• 
  yondosh kasallik yoki asoratlarni mavjudligi: SBE, AG, qon aylanishi etishmovchiligi, jigar sirrozi;
  
• 
  siydik xaydovchi vositalar miqdorin mos ravishda tanlanmasligi yoki ularni mos ravishda kombinatsiyalanmasligi.
  

Refrakter shish sindromini davolashga krishishdan avval uni sababini aniqlash va bartaraf etish lozim. Refrakterlikning asosiy sabbablaridan biri gipoplbuminemiya, qonni kolloid- osmotik bosimini pasayishi va AYUQX kamayishi xisoblanadi. AYUQX oshirish maqsadida poliglyukin (reopoliglyukin) 400 ml, mannitol 20%-400 ml 1g/kg miqdorda v/i ga yuboriladi. Gipoalbuminemiya v/i 20% -100-150 ml albumin yuborish bilan bartaraf etiladi. Ushbu vositalarni qo‘llash diurezni oshishiga va shishlarni kamayishiga olib keladi. Zaruriyat bo‘lganda muolija tugagandan keyin 2 soatdan kechiktirmay siydik xaydovchi vositalar beriladi.