Тошкент молия институти с. С

БОБ. РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ АСОСИЙ ТАРКИБИЙ эЛЕМЕНТЛАРИ ТАВСИФИ

Ушбу бобни ўқиб чиққандан сўнг ўқувчи қуйидагиларни билиб олади:

1. 
   Рақамли иқтисодиёт ва электрон тижоратнинг асосий таркибий қисмлари нималардан иборатлигини.
   
2. 
   Рақамли иқтисодиёт ва электрон тижоратнинг асосий технологиялари нималардан иборатлогини/
   
3. 
   Майнерлар кимлар ва улар электрон тижорат билан қандай муносабатда бўлишлари мумкинлигини.
   
4. 
   Електрон тижоратда криптовалюталар қандай қилиб ишлатишини.
   
5. 
   Криптовалюталарнинг қандай асосий турлари мавжудлигини.
   
6. 
   Рақамли иқтисодиётдаги молия-банк тизимининг трансформацияси жараёни нималардан иборатлигини.
   
7. 
   Молия-банк тизимининг электрон тижоратдаги аҳамиятини тушуниб оладилар.
   

1. Майнерлар ва уларнинг электрон тижоратдаги аҳамияти

Майнерлар, яъни криптоиқтисодиётда рақамли валюталарни яратувчи (емиссия қилувчи) субъектлар 2015–2018 йилларда биткоин курсининг ўсиши ҳисобига улкан даромадга эга бўлдилар ҳамда унинг курси 2015 ҳамда 2018 йилларда кескин пасайишидан катта зиён ҳам кўрдилар. Аммо, шунга қарамай,криптовалюталар ёрдамида потенсиал фойда олиш имконияти борлиги туфайли, кўпчилик инсонлар ва компаниялар ўзларнинг компютер ресурсларини майнинг соҳасига жалб қилишни ҳали ҳам давом эттирмоқдалар. Ҳаражатлар, айниқса, электр энергияси ҳаражатлари ўсиши фойда олишни тобора қийин вазифага айлантиришига қарамай, майнингда компютер қувватларининг ҳайратланарли тарзда ўсиши кузилмоқда. Биткоин жамиятининг айрим аъзолари майнингни – ўзлари учун фаровон ҳаёт тимсолидеб ҳисобланадилар ва бунга ишонадиган кишилар етарли даражада кўп. Шундай қилиб, майнинг айни дамда «қуролланиш пойгаси» ёки
«хешрейтлар уруши» босқичида турибди. Майнерлар биткоин математик масалаларини ечишда ғолиб чиқиш учун тобора юқори натижа берадиган суперкомпютерлардан ва алгоритмлардан фойдаланмоқдалар.Назарий жиҳатдан блокчейн фақат битта бўлиши лозим ва у аста-секинлик билан барча тасдиқланган транзаксияларнинг узлуксиз, монолит қайдини
яратадиган хеш-алоқалар асосида шаклланади. Вақти-вақти билан блокчейнда иккиланишлар пайдо бўлади: ташланган – тугалланмаган ёки тасдиқланмаган транзаксиялар блоки вужудга келади. Бошқа майнерлар уни верификация қилишга уринадилар, лекин баъзидаунинг қонунийлиги ва унга ўз блокларини қўшиб олиш иммкониятига ишончлари комил бўлмайди. Бироқумумий розиликка асосан ташкил қилинган биткоин тизими зўр маҳорат билан ишлангани шундаки, бундай иккиланишлар узоқ вақт давом этмайди. Ахир майнерлар гуруҳлари энг узун блокчейн тармоғи қонуний ҳисобланади деган тахминдан келиб чиқиб, ҳаракат қиладилар. Майнерларнинг аксарияти, муайян блокчейн тармоғи устида биргаликда ишлаб, унинг қонунийлигини тасдиқлайдилар. Чунки улар кўпчилик майнерлар томонидан тан олинмайдиган занжирнинг кичик тармоғини хато равишда (ёки фирибгарлик мақсадларида) давом эттишга ҳаракат қилиб, ушбу кичик қисми эга бўлган ҳисоблаш ресурсларига эга бўладилар. Каттароқ ҳисоблаш ресурси шуни англатадики, унга эга бўлган майнерларнинг кўпчилигикўпроқ сонли криптотангалар ютадилар ва вақт ўтиши билан узунроқ блокчейн занжирини қурадилар. Бу ҳолатни ўз блокларини блоклар рақамлари пастроқ бўлган ва занжирлари қисқароқ тармоқларига улайдиган компютерлар дарҳол сезиб қоладилар. Бу «адашган» майнерларкейинроқ занжирнинг узунроқ тармоғига ўтиб оладилар. Блоклар ва транзаксияларуларни майнерларнинг кўчилиги шундай ҳисоблаган ҳолдагина қонуний ҳисобланадилар. Агарда алоҳида олинган бир майнер ўз қўлида тармоқ ҳисоблаш ресурсининг 50%дан ортиғини мужассам этадиган бўлса, муаммо юзага келиши мумкин. Шундай қилиб, очиқ кодли дастурлар билан ишлайдиган дастурчилар гуруҳи ҳозирги пайтда «егоистик майнинг» ва «51% ҳужум»дан ҳимоя қилишнинг қўшимча чораларини қидириш билан машғуллар. Тўғрисини айтганда, биткоин яратилган пайтдан бери бундай турдаги ҳеч қандай муттаҳамлик содир бўлмаган. Сатоши Накамото ёзганидек, «…агар қайсидир серғайрат фирибгар барча майнерларнинг ҳаммасидан кўпроқ ҳисоблаш ресурслари тўплашнинг уддасидан чиқадиган