Тошкент молия институти «Молия» кафедраси


-мавзу. Маҳаллий бюджетларнинг тартибга солувчи даромадлари (2 соат)



Download 1,45 Mb.
bet18/39
Sana26.02.2022
Hajmi1,45 Mb.
#469755
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   39
Bog'liq
MAHALLIY BUDJETLAR

8-мавзу. Маҳаллий бюджетларнинг тартибга солувчи даромадлари (2 соат)


Режа:



  1. Маҳаллий бюджетларнинг тартибга солувчи даромадларининг моҳияти ва таркиби.

  2. Маҳаллий бюджетларнинг тартибга солувчи даромадларининг жами даромадлар шаклланишидаги улуши.

  3. Тартибга солувчи даромадларнинг туркумланиши, уларни ҳисоблаш ва бюджетга қтказилиш тартиби.

  4. Бириқтирилган ва тартибга солувчи даромадлар ўртасидаги нисбат.



Таянч сўз ва иборалар:



  • Маҳаллий бюджетлар тартибга солувчи даромадлари тизими;

  • Тартибга солувчилик вазифаси;

  • Маҳаллий бюджетларни тартибга солиш зарурияти, омиллари ва усуллари;

  • Умумдавлат солиқлари;

  • Тартибга солувчи даромадларни ҳисоблаш;

  • Тартибга солувчи даромадларни бюджетга қтказиш;

  • Тартибга солувчи даромадлар юзасидан доимий барқарор нормативлар.



1. Маҳаллий бюджетларнинг тартибга солувчи даромадларининг моҳияти ва таркиби.

Ма¦аллий бюджетлар даромадлар базасини янада муста¦камлаш, бюджетлараро муносабатларни исло¦ ўилишнинг асосий й¤налишларидан бири ¦исобланади.


Республикамизда ма¦аллий солиўлар ва солиўсиз тушумлардан шаклланган даромадлар ма¦аллий бюджетлар харажатларининг жуда кам ўисмини ўоплаганлиги туфайли, ма¦аллий бюджетлар даромадларининг асосий ўисми бюджетлараро тартибга солиш орўали шакллантирилади.
Тартибга солинадиган даромадлар - бу юўори бюджетлардан ўуйи бюджетга, уларнинг даромад ва харажатларини бошўариб туриш (баланслаштириш) маўсадида бериладиган пул маблаЁлари мажмуасидир. Тартибга солинадиган даромадларга ушбу маўсадлар учун ишлатиладиган барча молиявий ресурслар, яъни ало¦ида умумдавлат солиўларидан ¤тказмалар, дотациялар, субвенциялар, юўори бюджетдан ¤заро ¦исоб-китоб асосида олинган маблаЁлар киради.
Шундай ўилиб, тартибга солинадиган даромадлар бу юўори ¦укумат органлари томонидан ўуйи ¦укумат органларига ўонунчилик актлари (ўонунлар, ўарорлар, низомлар, буйруўлар) асосида бериладиган даромадлардир.
МаблаЁларнинг берилиши олдиндан, яъни режалаштирилган йилнинг бошида, бошўариш режаси ва режалаштирилган йилнинг бюджет т¤Ёрисидаги ўонунчилик актига асосан Єки юўори ижро этувчи ва тартибга солувчи органларнинг к¤рсатмасига биноан бюджетни бажариш жараЄнида амалга оширилади. Ма¦аллий бюджетларнинг тартибга солинадиган даромадларини умумий тузилишини ўуйидаги 2.3.1-расмда к¤ришимиз мумкин.

2.3.1-расм.


Јзбекистон Республикаси ма¦аллий бюджетлари даромадларида тартибга солувчи солиўларнинг салмоЁи жуда каттадир. Булар: юридик шахслар даромади (фойдаси)га солиў, жисмоний шахслар даромадига солиў, ў¤шилган ўиймат солиЁи ва акциз солиўларидир.
Даромад (фойда) солиЁи т¤Ёри солиўлар туркумига киради. Јзбекистон Республикасининг мустаўилликка эришиши, бозор иўтисодиЄтига ¤тиш даврида ушбу солиў даромад солиЁи сифатида жорий ўилинди. Даромад (фойда) солиЁини жорий ўилишдан асосий маўсад корхона ва ташкилотларнинг солиў юкини камайтириб беришдир. Бунда ¦исобот даврида молия-х¤жалик фаолияти натижаларидан солиўўа тортиладиган даромадга эга б¤лган, мулкчилик шаклидан ўатъи назар, ¦ар ўандай юридик шахс даромад (фойда) солиЁи т¤ловчилари, деб ¦исобланади.
Ў¤шилган ўиймат солиЁи эгри солиўлар туркумига кириб, давлат бюджети даромадларида салмоўли ¤ринни эгаллайди. Јз мо¦ияти жи¦атидан, ишлаб чиўарилган ма¦сулот ва к¤рсатилган хизматларни сотиш даврида юзага келган, янгидан яратилган ўийматнинг бир ўисмини давлат бюджетига ¤тказилишини билдиради.
Молия йилида солиўўа тортиладиган даромади б¤лган ¦ар ўандай жисмоний шахс даромадига ўараб солиў т¤ловчи ¦исобланади. Солиўўа тортиладиган даромад тушунчасига, жисмоний шахсларнинг жами даромадидан солиў ўонунчилиги б¤йича к¤рсатилган чегирмалар чиўариб ташлангандан с¤нг, ўоладиган ўолдиў киради.
Акциз соли¢лари эгри солиў сифатида ялпи даромаднинг бир ўисмидир. Ушбу солиў ¦ам республика бюджети даромадлари таркибига киради. Унинг ¦аўиўий оЁирлиги истеъмолчилар зиммасига тушади.
Юўоридаги умумдавлат солиўларидан ажратмалар ¦удудларда йиЁиладиган ушбу солиўлар миўдорига нисбатан фоиз ¦исобида белгиланади, лекин бу фоиз миўдорлари ¦ар йили бюджет лойи¦аларини тайЄрлаб, тасдиўланганда ¤ша тасдиўланган йил учун белгиланади ва ¦ар йил бюджетида ¤згариб туради. ¡уйидаги жадвал ва расм ор¢али ЎораўалпоЁистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент ша¦ар ма¦аллий бюджетларига 2001-2003 йилларда умумдавлат солиўли тушумларидан ¤тказмалар меъёрлари т¤¨рисидаги маълумотларга эга б¤лиш мумкин.
Ма¦аллий бюджетларда 2001-2005 йилларда умумдавлат солиўларидан ажратмалар меъЄри б¤йича ¢уйидаги 2-иловада келтирилган жадвал маълумотлари асосида та¦лил ўилсак, айрим вилоятларга ажратмалар меъЄри 2001 йилга нисбатан 2002 йилда оширилган б¤лса, айримларда камайтирилган. Масалан, ў¤шилган ўиймат солиЁидан Навоий вилояти ма¦аллий бюджетига 2001 йилда жами тушумларнинг 58 %и ми¢дорида белгиланган б¤лса, 2003 йилда бу к¤рсаткич 56 %га камайтирилган. 2005 йил учун эса, 13 %лик стака ¤рнатилган. Тошкент вилояти б¤йича 2001 йилдаги 56 %дан 2003 йилда 40 %га, Тошкент ша¦рида 14 %дан 6 %га камайтирилган. 2005 йилга келиб, Тошкент вилояти учун 13 %, Тошкент ша¦ри учун 5%лик меъёр ¤рнатилди. Ўолган вилоятларда эса, бу к¤рсаткич б¤йича 2005 йил учун меъЄрий ажратмалар даражаси ¤сган.
Шунингдек, юридик шахслар даромад (фойда) солиЁидан ажратмалар меъЄри фаўатгина Тошкент вилоятида 2001 йилдаги 51 %дан 2005 йилда 13 %га, Тошкент ша¦арда 10 %дан 5 %га, Навоий вилоятида 54 %дан 50 %га камайтирилган б¤лса, ўолган вилоятларда бу к¤рсаткич б¤йича меъЄрий ажратмалар даражаси ¤сган ёки 100 %лик меъёр са¢ланиб ¢олган. Умуман олганда, Республикамизда 2001-2005 йиллар б¤йича ўарасак, умумдавлат солиўларидан ма¦аллий бюджетларга ажратмалар даражаси ¤сган. Жумладан ЎораўалпоЁистон Республикаси, Андижон, Жиззах, Наманган, Самарўанд, СурхондарЄ, СирдарЄ, Хоразм вилоятлари ма¦аллий бюджетларига ушбу солиўлар тушумларини 100 % ўилиб белгиланган. МеъЄрларнинг юўори ¤рнатилиши, солиўларнинг ундиришни к¤пайтиришга ўизиўишни эмас, балки вилоятларимиз иўтисодий сало¦иятининг юўори б¤лмаганлигидан далолат беради. Ажратмаларнинг юўори Єки паст даражада ¤рнатилиши вилоятлар иўтисодий сало¦ияти билан бевосита боЁлиўдир.
Умумдавлат соли¢лари б¤йича тушумлардан 2001-2004 йилларда Тошкент ша¦ар бюджетига ажратмалар меъёрлари динамикасини 2.3.2-расмдан к¤ришимиз мумкин.

2.3.2-расм. Умумдавлат соли¢лари б¤йича тушумлардан Тошкент ша¦ар бюджетига ажратмалар нормативлари динамикаси (%)

Јзбекистоннинг бозор иўтисодиЄтига ¤тиши давомида хусусийлаштиришнинг янада чуўурлаштирилиши, демократик жараЄнларнинг ривожланиб бориши ма¦аллий бюджетларнинг давлат бюджетидаги салмоЁи ¤сишига олиб келади. Шу сабабли умумдавлат солиўларини турли даражадаги бюджетлар ¤ртасида таўсимланишини такомиллаштириб бориш зарурдир. Бунда умумдавлат солиўларидан ажратмаларнинг роли фаўат ма¦аллий бюджетларни даромадлар билан таъминлаш эмас, балки ма¦аллий ¦окимият органларининг юўори бюджетларда маблаЁлар йиЁилишидаги манфатдорлигини, ¦удудларда ижтимоий ишлаб чиўариш самарадорлигини ошириш билан боЁлиўлигига эътибор берилса, маўсадга мувофиў б¤лар эди.


¥удудларнинг бюджетдан амалга оширилаЄтган харажатларининг етарли даромадлар билан таъминланмаганлиги, ма¦аллий бюджетларни давлат томонидан даромадларни тартибга солишда бирламчи Республика бюджетида йиЁилган даромадларни бир ўисмини ўайта таўсимлашни талаб ўилади. Бу маўсадда барча давлатлар амалиЄтида дотация ва субвенциялардан фойдаланилади. 2001 йилдан бошлаб Јзбекистонда дотациядан ма¦аллий бюджетлар даромадларини тартибга солишда фойдаланилади.
Бюджет дотацияси - бу ¤з даромадлари ва бюджет томонидан тартибга солинадиган бошўа маблаЁлар етишмаган таўдирда ўуйи бюджетнинг харажатлари билан даромадлари ¤ртасидаги фарўни ўоплаш учун юўори бюджетдан ажратиладиган пул маблаЁларидир.
Дотация ма¦аллий бюджетлар даромадлари ва харажатларини мослаштирувчи усул сифатида фойдали б¤лгани ¦олда у айрим салбий хусусиятларга ¦ам эгадир. Ма¦аллий бюджет даромадларининг бу манбаи ма¦аллий ¦окимият органларида боўимандалик кайфиятини юзага келтиради. Уларнинг ў¤шимча даромад топиш, ¤з даромадларини к¤пайтиришга ўизиўишларини пасайтиради, бюджетларни ¤з даромад ўисмини бажариш имкониятларини чеклабгина ўолмай, молиявий назоратнинг сусайишига шароит яратади. Аммо, шунга ўарамасдан ма¦аллий бюджетларни керакли маблаЁлар билан таъминлаш усули сифатида дотациядан воз кечиш ¦ам мумкин эмас. Дотациядан воз кечиш маўсадида доимий тушмайдиган даромад манбаларидан ажратмаларни ошириш ¦ам ма¦аллий бюджетларни оЁир а¦волга тушириб ў¤йиши мумкин. Шу сабабли дотацияларни аниў шароитдан келиб чиўиб, иўтисодий имкониятлари чекланган ¦удудларга ажратиш ор¢али уларнинг иўтисодий имкониятларини тенглаштириб боришга эътибор бериш маўсадга мувофиўдир.
¡уйидаги 2.3.1-жадвални к¤риб шундай хулоса ¢илишимиз мумкинки, Тошкент ша¦ри ма¦аллий бюджетида 2004 йил учун даромадлар 176048,7 млн. с¤м, харажатлар ¦ам 176048,7 млн. с¤м, 2005 йил учун даромадлар ва харажатлар 196562,6 млн. с¤м ми¢дорида режалаштирилган ва та¢чиллик б¤лиши к¤зда тутилмаган.
Биро¢, туманлар ма¦аллий бюджетлари б¤йича та¦лил ¢иладиган б¤лсак, ша¦ар б¤йича биргина Учтепа (соби¢ Акмал Икромов) тумани ма¦аллий бюджетида 2004 йил 2460,3 млн. с¤м, 2005 йил учун 3513,0 млн. с¤м ми¢доридаги та¢чиллик режалаштирилган. Бу туман ма¦аллий бюджетида та¢чилликнинг мавжудлиги мазкур туманда бюджетдан молиялаштириладиган муассасалар сонининг к¤плиги билан асосланади, аммо Учтепа тумани ма¦аллий бюджетининг та¢чиллиги Тошкент ша¦ар бюджетидаги ¢¤зда тутилган профицит ¦исобидан ¢опланиши режалаштирилади.

Download 1,45 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   39




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish