Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

Oxirgi zarurat – 
shaxsning yoki boshqa fuqarolarning shaxsiga yoxud 
huquqlariga, jamiyat yoki davlat manfaatlariga tahdid soluvchi xavfni qaytarish 
uchun qonun bilan qo‗riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar yetkazgan 
holda sodir etilgan qilmish.
 

---

125 
O‗z navbatida, oxirgi zaruratni qo‗llashning o‗ziga xos shartlari ham 
mavjud. Ushbu shartlar xAfvga hamda mudofaaga nisbatan qo‗llaniladi. 
Oxirgi zaruratni qo‗llashning xAfvga nisbatan shartlari quyidagilar: 
–
xAfvning jinoyat obyektiga zarar yetkazishga qaratilganligi; 
–
xAfvning muqarrarligi; 
–
xAfvning realligi. 
Oxirgi zaruratni qo‗llashning mudofaaga nisbatan shartlari quyidagilar: 
–
jinoyat obyektini himoya qilishga qaratilganligi; 
–
xAfvni boshqa choralar bilan qaytarishning imkonsizligi; 
–
zararning uchinchi shaxsga yetkazilishi; 
–
keltirilgan zararning oldi olingan zararga nisbatan kamligi. 
Oxirgi zaruratga misol sifatida shaxsning jinoyatchi yoki aqli noraso shaxs 
tajovuzidan saqlanish maqsadida uchinchi shaxsga tegishli bo‗lgan transport 
vositasini olib qochish yoki yo‗lning qatnov qismiga to‗satdan mast holdagi 
piyodaning chiqib qolishi natijasida haydovchining rulni keskin boshqa tomonga 
burishi oqibatida boshqa shaxsning mulkiga zarar yetkazishini keltirish mumkin. 
Oxirgi zaruratning eng muhim sharti bu ayni vaziyatda xAfvning oldini 
olish maqsadida uchinchi shaxs manfaatlariga zarar yetkazmaslikdan boshqa 
choraning mavjud emasligida ifodalanadi.
Zaruriy mudofaa hamda oxirgi zaruratning belgilari o‗xshash ko‗rinsa-da, 
ular quyidagi jihatlarga ko‗ra o‗zaro farqlanadi: 
–
xAfv (tajovuz) manbaiga ko‗ra – zaruriy mudofaada tajovuz ijtimoiy 
xavfli qilmish natijasida kelib chiqsa, oxirgi zaruratda esa xAfv ham ijtimoiy xavfli 
qilmish natijasida, ham tabiiy, texnogen tusdagi hodisalar, hayvonlar ta‘sirida kelib 
chiqadi; 
–
zarar yetkazish manbaiga ko‗ra – zaruriy mudofaada zarar tajovuzchiga 
yetkazilsa, oxirgi zaruratda esa uchinchi shaxslar manfaatiga zarar yetkaziladi; 
–
zarar nisbati bilan – zaruriy mudofaada yetkazilgan zarar oldi olinganidan 
kam, teng yoki undan ko‗p bo‗lishi mumkin, oxirgi zaruratda esa yetkazilgan zarar 
oldi olingan zararga qaraganda kamroq bo‗lishi shart; 
– zarar yetkazish zaruratiga ko‗ra – zaruriy mudofaada boshqa shaxslarga 
yoki hokimiyat organlariga yordam so‗rab murojaat qilish yoxud tajovuzdan o‗zga 
yo‗sinda qutulish imkoniyati bor-yo‗qligidan qat‘i nazar, mudofaa huquqi 
ta‘minlanadi, oxirgi zaruratda esa zarar yetkazish so‗nggi chora bo‗lishi lozim. 
JKning 38-moddasi ikkinchi qismiga ko‗ra shaxsning oxirgi zarurat 
holatida sodir etgan qilmishi, basharti, oxirgi zarurat chegarasidan chetga 
chiqilmagan bo‗lsa, qonuniy deb topiladi. 
Shuningdek, agar boshqa vositalar orqali xAfvning oldini olish mumkin 
bo‗lsa yoki keltirilgan zarar oldi olingan zarardan oshib ketsa, qonun bilan 
qo‗riqlanadigan huquq va manfaatlarga bunday zarar yetkazish oxirgi zarurat 
chegarasidan chetga chiqish deb topiladi. 
Oxirgi zarurat holatida sodir etilgan qilmishning qonuniyligini baholashda 
oldi olinishi lozim bo‗lgan xAfvning xususiyati va xavflilik darajasi, shunday 
xAfvning haqiqatan mavjud yoki mavjud emasligi va yuz berish vaqtining 

---

126 
yaqinligi, xAfvni qaytaruvchi shaxsning mavjud imkoniyatlari, vujudga kelgan 
vaziyatdagi ruhiy holati va ishning boshqa holatlari hisobga olinadi.