Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

Zaruriy mudofaa
– mudofaalanuvchining o‗zi yoki boshqa kishining 
shaxsi yoki huquqlarini, jamiyat yoxud davlat manfaatlarini qonunga xilof 
tajovuzlardan tajovuzchiga zarar yetkazgan holda himoya qilish chog‗ida 
qilingan xatti-harakati.

---

124 
Jumladan, mazkur Plenum qarorining 2-bandida agar himoyalanuvchi ish 
holatlariga ko‗ra tajovuz tugagan vaqtni aniq anglay olmagan bo‗lsa, zaruriy 
mudofaa holati tajovuz tugagandan so‗ng ham bo‗lishi mumkinligi bayon qilingan. 
Shuningdek, hujum vaqtida ishlatilgan qurol va boshqa ashyolarning tajovuzchidan 
himoyalanuvchining qo‗liga o‗tib qolishining o‗zi tajovuz tugaganligidan dalolat 
bermasligi aytilgan.
Qayd etish kerakki, qonun chiqaruvchi boshqa shaxslarga yoki hokimiyat 
organlariga yordam so‗rab murojaat qilish yoxud tajovuzdan o‗zga yo‗sinda 
qutulish imkoniyati bor-yo‗qligidan qat‘i nazar, zaruriy mudofaa huquqidan 
foydalanish imkoniyatini shaxsga taqdim etgan. 
Biroq zarar yetkazish maqsadida qasddan hujum qilish istagini qo‗zg‗atish 
zaruriy mudofaa deb topilmaydi. Ya‘ni shaxs ziyon yetkazish maqsadida 
hujumning kelib chiqishiga sabab bo‗lganda uning harakatlarini zaruriy mudofaa 
holatida sodir etilgan deb hisoblanmaydi. 
Mudofaalanuvchining tajovuzning xarakteri va xavflilik darajasiga 
butunlay muvofiq bo‗lmagan harakatlari natijasida tajovuzchiga qasddan zarar 
yetkazilsa, uning harakatlari JKning 100-moddasi (zaruriy mudofaa chegarasidan 
chetga chiqib, qasddan odam o‗ldirish) hamda 107-modda (zaruriy mudofaa 
chegarasidan chetga chiqib, qasddan badanga og‗ir shikast yetkazish)larida nazarda 
tutilgan qilmish bilan javobgarlikka tortiladi. Lekin mudofaalanuvchi tomonidan 
tajovuzni qaytarish vaqtida ehtiyotsizlik bilan yetkazilgan zarar jinoiy 
javobgarlikni keltirib chiqarmaydi. Zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib, 
qasddan badanga og‗ir tan jarohati yetkazilganlik tajovuzchining o‗limiga olib 
kelsa, himoyalanuvchining aybi tajovuzchining o‗limiga nisbatan ehtiyotsizlik 
oqibatida yuz bergan bo‗lsa, JKning 107-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinadi. 
Agar shaxs tajovuzning aslida yo‗q va xayoliyligini bila turib, ish 
holatlariga ko‗ra ham uni, albatta, bilishi mumkin bo‗lgan holda zarar yetkazsa, 
uning harakatlari Jinoyat kodeksining ehtiyotsizlik orqasida zarar yetkazganlik 
uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi moddasi bilan tavsiflanishi lozim.