Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Türk nazmïda ču men tartïp ’alam

Äylädim ul mamlakatni yakqalam (LT.268).

Navoiy mamlakatni yakqalam äylädim deganda o‘z asarlarining hamma uchun tushunarli bo‘lgan adabiy tilda ekanligini qayd etmoqda.

Alisher Navoiy asarlarining tili Navoiydan burun o‘tgan yoki unga zamondosh shoirlarning asarlari tilidan o‘zlashgan so‘zlar sonining ortiqligi bilan ajralib turadi. Mavlono Lutfiy, Sakkokiy, Atoiy, hatto Husayn Boyqaro asarlari ham tilining soddaligi bilan ajralib turadi. Buni o‘sha kezlar Hirot aholisi asosan forsiyzabonlar edi, bu jarayon Novoiy asarlarining tilida o‘z aksini topgan, deya baholamaslik kerak. Bu, avvalo, adabiy muhitning ta’siri, qolaversa, Navoiy asarlari uslubining ko‘tarinkiligi, o‘ta murakkabligi bilan bog‘liq. Adabiy ta’sir, adabiy an’analar bilan til vaziyati boshqa hodisa. O‘sha davr Hirot adabiy muhitida turkigo‘y shoirlar orasida fors tilida ijod etish an’anaga aylangan edi. Buni “Muhokamatu-l-lug‘atayn”da Navoiyning o‘zi ham ta’kidlaydi. Temuriylar zamonida Samarqand, Andijon yoki boshqa o‘lkalarda ikki tillilik buning qadar emasdi. Navoiy o‘z asarlarini o‘ta badiiy ko‘tarinki uslubda yaratdi, arabiy, forsiy so‘zlardan keng foydalandi. Bu xizmatlari bilan u eski o‘zbek adabiy tili tarixida o‘ziga xos bir uslubga asos soldi.