Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

ف // ڤ, turkiy “Tafsir”da ف, “Muqaddamatu-l-adab”ning XIII–
XIV  asrlarga  mansub  deya  chamalanayotgan  nusxasida  ف//ڤ 
harflari  bilan  ifoda  etilgan.  Keyingi  davr  matnlarida  bu 
tovushlar  uchun  yagona  harf  xizmat  qilgan:  ikkovi  “vav”(و) 
harfi bilan ifodalanadigan bo‘ldi. 

---

 
107
XI-XIII  asrlarning  yozma  yodgorliklarida  turkiy  so‘zlarda 
so‘z ichi va oxirida ذ ham keladi. U [d] undoshining variantini 
bildiradi.  Masalan,  “Qutadg‘u bilig”ning  namangan nusxasida: 
ﻮﮐذاا eδgü – ezgu, نوذ ﻮﺑ boδun – xalq, ﻮﻏﺬﻗ qaδğu – qayg‘u, ذﻮﻗ 
qoδ- qo‘y – (fe’l) va b. 
Qadimgi  turkiy  matnlarda  o‘zlashgan  so‘zlar  tarkibida 
sirg‘aluvchi [ž] tovushi ham uchraydi.  Arab yozuvli matnlarda 
ushbu tovush ژ harfi bilan ifoda etilgan: نوژ اažun – dunyo. 
Arab va fors tillaridan o‘zlashgan so‘zlarga nisbatan yozuv 
prinsipi amal qilgan. Bunday so‘zlar arabcha matnlarda qanday 
yozilsa,  turkiy  matnlarda  ham  shunday  yozilavergan.  Lekin 
ulardagi  arab  tiligagina  xos  bo‘lgan  tovushlar  turkiy  til 
talablariga bo‘ysungan holda talaffuz etilgan. Masalan: لﺪﻋ ‘adl 
– adl, ﻲﻠﻋ ‘Ali – Ali, ﺎﻨﺛ sana – sano, hamd, ﻞﺜﻣ masal – maqol.