Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Uyg‘ur alifbosi 
 
O‘tmishdan  qolgan  uyg‘ur  alifbolari.  Kunimizgacha  bir 
qancha  uyg‘ur  alifbolari  yetib  kelgan.  Ular  grammatik  va 
tarixiy asarlar tarkibidadir.  
I.  Mahmud  Koshg‘ariy  “Devonu  lug‘atit  turk”  asarida 
uyg‘ur  xatining  qo‘llanilish  tarixi,  yozuv,  imlo  xususiyatlari 
to‘g‘risida  ma’lumot  bergan  va  uyg‘ur  alifbosini  keltirgan 
(MK.I.47–50, 65; MK.facsimile. 3b, 4b, 102b). 
II.  R.R.  Aratning  ma’lumotiga  ko‘ra,  Anqaradagi  Maorif 
kutubxonasida  saqlanayotgan  “Hibatu-l-haqoyiq”ning  Ye 
nusxasi  kiritilgan  qo‘lyozmada  uyg‘ur  alifbosi  ham  keltirilgan 
(Arat 1992,34–35; CLXIX).  

---

 
98
Alifbodan  oldin  shunday  jumla  bitilgan:  Fasl:  fi  xatti-l-
uyğur  alāna  nuqāl  muğuli  va  huru:fuha:  16  harfan  mubniya 
’ala-l-fath.  
Mazmuni:  Fasl: Hozirda mo‘g‘ulcha deb ataladigan uyg‘ur 
xatida harflar (soni) 16 ta va fatha asosiga qurilgan.   
Shundan so‘ng 18 ta uyg‘ur harfi keltirilib, ular 16 xil arab 
harfi bilan izohlab chiqilgan. 
III. Tarixchi Ibn Arabshohning “Ajoibu-l-maqdur fi navoibi 
Taymur”  atalmish  asarida  uyg‘ur  xati  to‘g‘risida  ma’lumot 
beriladi 
va  uning  alifbosi  keltiriladi  (Qohira 
milliy 
kutubxonasida saqlanayotgan 3543– raqamli qo‘lyozma, 186a–
187a- betlar) (Рустамов 1976). 
IV.  Ibn  Arabshoh  “Fokihatu-l-xulafo”  asarida  ham  uyg‘ur 
xatiga  to‘xtaladi  va  alifbo  tartibini  keltiradi  (Meлиоранский 
1900,XLV–XLVII).