Toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

Lab rotation modeli

2.5-rasm. Lab rotation modeli
Kritsensen institutida olib borilgan qo‘shma tadqiqotlarda, maktablar aralash texnologiyalardan foydalangan holda, o‘quv laboratoriyalaridan tortib 1:1 gacha qo‘l asboblari, 3D printerlar, VR minigarnituralar va boshqa qurilmalar bilan keng qamrovli ta’limni amalga oshirayotganini ko‘rmoqdamiz. Shuningdek, kuzatib texnologiya eng muhim tarkibiy qism emas, kuchli aralashtirilgan-o‘rganish dasturi eng asosiysi ekanligiga amalda sinalgan usullardan xulosa qilishdi. Aksincha, texnologiya bilan strategik sheriklik qilgan yaxshi pedagogika (hattoki eski kompyuter laboratoriyasi) ham kuchli o‘quv ta’siriga ega bo‘lish uchun katta imkoniyatlarga ega.
Aralash ta’lim - bu o‘qituvchilar, o‘quvchilarni onlayn o‘quv dasturlari orqali o‘quvchilarni indiuallashtirilgan o‘quv tajribasiga jalb qilish uchun foydalanadigan moslashuvchan makon yaratishdan iborat. Shu maqsadda Kaliforniyada o‘n yildan ortiq vaqt davomida Lab Rotation modeli dasturini amalga oshirilib kelinmoqda. Individuallashtirish modelida talabalar kunning ko‘p qismini sinf sharoitida o‘tkazadilar. Kunning yarmi gumanitar fanlar blokida va kunning to‘rtdan bir qismi o‘z fanlariga ixtisoslashgan alohida o‘qituvchilar ishtirokida matematik blokda o‘tkaziladi. Talabalar katta guruhli darslarni olishadi, iPad va Chromebooks tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan kichik guruhlarda va guruhda o‘rganish tajribasiga ega bo‘ladilar va sinf o‘qituvchisining maqsadli aralashuviga ega bo‘ladilar. 
Laboratoriyalarni rotasiya qilish boshlang‘ich ta’lim maqsadining asosiy qismi bo‘lib qolmoqda. Kompyuter laboratoriyalari mobil aloqa tez sur’atlar bilan o‘sayotganligi sababli, ta’lim olishda shart bo‘lmagan laborotoriya xonalariga aylanmoqda. Ammo pedagogik savodxonlik bilan o‘qituvchilar hozirgi o‘quvchilar uchun yaxshiroq o‘rganish tajribasini yaratishda yordam berish uchun ulardan foydalanishda davom etadilar.
Individual Rotation model

2.6-rasm. Individual Rotation modeli
Individual Rotation modeli o‘quvchilarga ta’lim jarayonini o‘qituvchi yoki dastur algoritmi tomonidan o‘rnatiladigan individual aniq jadvallar bo‘yicha ma’lumotlar bazalari orqali o‘rganish imkonini beradi. Boshqa aralash modellardan farqli o‘laroq, talabalar har bir ma’lumotlar bazalariga kirishi shart emas, ular faqat o‘zlariga rejalashtirilgan ta’limlarni oladilar. [75]
Oliy ta’lim muassasalari bu modelga ko‘proq qiziqish uyg‘otishi va aralash ta’limga mablag‘ sarflashi bilan, turli guruh o‘quvchilarining ehtiyojlarini qondirishda o‘qituvchilarni qo‘llab-quvvatlashga qodir bo‘lgan modellardan kengroq foydalanishlari kerak.
Flipped classroom (almashtirilgan sinf) – an’anaviy ta’lim muhitidagi o‘qishni o‘zgartiruvchi o‘quv strategiyasi: odatda sinfda nima bajarilsa, uyda qilinadi va uyga berilgan vazifalar sinfda bajariladi, ya’ni vazifalarning o‘rni almashtiriladi. Almashtirilgan sinfning prinsipi shundaki, odatdagi uy vazifalari sinfda o‘qituvchi nazorati ostida bajariladi.
Flipped classroom modeli odatda an’anaviy sinfdan ajralib turadi, talabaning o‘rganishda hozirgi alternativasi umuman bo‘lmaganda ushbu model bilan tajriba o‘tkazishga yordam beradi. Boshqacha qilib aytganda, o‘qishni shaxsiylashtirish, kirish imkoniyatlarini kengaytirish va boshqa resurslarga bog‘liq bo‘lmagan tizimda harajatlarni qoplash uchun innovasiyalarni jalb qilish kerak bo‘ladi.[76]
Ammo har doim ham shunday bo‘lavermaydi. Institut tadqiqotchilari ko‘pincha individual aralash modelini Station Rotation modeli va Flex modelining gibridi deb bilishadi. Flex modelidan farqli o‘laroq, Individual Rotation o‘quvchilari hali ham o‘qish uchun umumiy vaqt blokiga amal qilishadi.
Myrtl Beach o‘rta maktabining o‘quv modeli o‘qituvchi tomonidan yo‘naltirilgan, standartlarga asoslangan o‘qitish bilan shaxs darajasida diagnostik oldindan baholanishdan boshlanadi. O‘qituvchilar shakllantiruvchi baholashni amalga oshiradilar va so‘ngra «shaxsiylashtirilgan raqamli ta’lim» orqali qat’iy ravishda o‘qitadilar. Tasniflash talabalar ehtiyojlariga qarab turli xil guruhlarda yuzaga kelishi mumkin, ba’zi o‘quvchilar onlayn tarkibda ishlaydiganlar, ba’zilari o‘qituvchi bilan ishlaydigan, ba’zilari o‘qituvchi tomonidan o‘qitilayotgan paytda onlayn tarkibda ishlaydigan, ba’zilari esa birgalikda ishlaydigan va hokazo.
Flipped Classroom modeli. Flipped Classroom modeli dars vaqti va uy vazifasi o‘rtasidagi an’anaviy munosabatlarni aks ettiradi. Talabalar uyda onlayn dars ishlari va ma’ruzalar orqali uyda o‘qishadi va o‘qituvchilar dars vaqtini talabaning o‘qish shaklini individuallashtirishga asoslangan amaliyot yoki loyihalar uchun sarflashadi. Ushbu model o‘qituvchilarga darsdan bo‘sh vaqtni an’anaviy ma’ruzalarni o‘qishdan ko‘ra ko‘proq foydalanishga imkon beradi.

2.7-rasm. Flipped Classroom modeli
Ta’lim muassasalarida ko‘plab o‘qituvchilar uzoq vaqt davomida hamkorlikdagi yoki an’anaviy o‘quv pedagogik usullardan foydalanishgan. Ammo xorijiy universitetlar tomonidan blended learning texnologiyasida aralashgan ta’lim tez o‘zgaruvchan dunyodaga ta’lim shakllarida talabalarning o‘qishini qo‘llab-quvvatlash uchun yana bir samarali vositachi ekanligi tan olindi. [83]
Bugungi kunda kafedra mudirlari va o‘qituvchilarning Flipped Classroom modeli dasturini amalga oshirishi talabalarning individual dars jarayoniga tayyorlanishlari va ta’lim olishlari samarali natijalarga olib kelmoqda.
Dars jarayoni-o‘qituvchining flipped classroom texnologiyasida o‘qitish sikli. Uy vazifasi uchun talabalar yaqinlashib kelayotgan haftaning mavzusida o‘zlarining o‘qituvchilari ishtirokida tayyorlangan, oldindan yozilgan videodars bo‘yicha 5-10 daqiqali videofilm namoyish etadilar. O‘qituvchilar talabalardan oltita savollarni tayyorlashlarini so‘rashadi.
O‘qitish davrida o‘quvchilar tengdoshlari bilan mavzuni chuqur o‘rganish ustida ish olib borishadi va o‘qituvchi rahbarlik qilishi va qo‘llab-quvvatlashi mumkin. Semestr oxirida talabalar differensial chiqish bilet (yakuniy nazorat variant)larini (semestr bo‘yicha baxolarini) olishadi, bu esa talabalarni ular o‘rganayotgan mavzu haqida tanqidiy fikrlashga, savollar tayyorlashga undaydi.

2.8-rasm. Flipped classroom texnologiyasida o‘qitish sikli.
Talabalar hafta boshida darsga kelganda, bu modelda, ular kelib aynan nimani o‘rganishni tayyorlangan mavzu asosida o‘qituvchi bilan birgalikda ko‘rib o‘rganib chiqadilar. Aralash o‘qitish ommaga yoyilishidan oldin Advanced Education kutubxonasi ochiq allaqachon uy sharoitida tayyorlangan videolarning kutubxonasini yaratgan edi. Ushbu videolar «Flipped Classroom-Exit ticket» jarayonining muvaffaqiyati uchun juda muhimdir, chunki ular o‘quvchilar sinfdagi tengdoshlari va o‘qituvchilari bilan ishlashga mos keladigan ko‘nikma va tarkibga ega.
Flipped classroom texnologiyasida o‘qitish sikli talabalarning yutuqlariga qanday ta’sir ko‘rsatdi?
Ma’lumotlar talabalarning jamlama va shakllantiruvchi darajalarda ijobiy o‘sishiga olib keldi. Ba’zi tafovutlar o‘sib borgan bo‘lsa, boshqalari balarning yig‘indisi va shakllantiruvchi baholashda 30% gacha yaxshilanishlarga olib keldi. 10% dan 30% gacha yutuqlarni asosan o‘rtacha darajadan past bo‘lgan talabalarda (bilim darajasi 60% dan past) topishdi.
Professor-o‘qituvchilar yil boshlangandan beri ma’lumotlar natijalarining taqqoslash tendensiyalarini kuzatib borishgani bilan talabalar tili va xulq-atvoridagi tendensiyalarni ham kuzatadilar. Talabalar tarkibining aksariyati gapiradigan tilda nozik bir o‘zgarish kuzatildi.
Talabalar “Bugun biz nima qilmoqchimiz? «Keyingi hafta biz qaysi mavzuni yoritmoqchimiz, shunchaki ma’ruzaga e’tibor qaratishimiz kerakmi yoki boshqa biron narsani o‘rganishim kerakmi? «Pedagogik o‘zgarish asta-sekin o‘quvchilar bizning keyingi avlod o‘z ustida mustaqil ishlashni o‘rganib olishmoqda.
Aralash ta’lim usullarini muvaffaqiyatli amalga oshirish orqali talabalar ertangi kundagi yangi mavzularni o‘rganishga ko‘proq tayyor bo‘lishlari mumkin.
Onlayn o‘rganish bu Flex modelida talabalarni o‘qitishning asosidir. O‘qituvchilar talabalarni dars o‘quv rejasi va mazmuni bo‘yicha ishlayotganda, moslashuvchan va zaruriy asosda qo‘llab-quvvatlaydilar. Ushbu model talabalarga o‘qishni yuqori darajada o‘zlashtirish imkoniyatini berishi mumkin.

2.9-rasm. O‘qish va hamkorlik xonalari.
Talabalarni o‘qishini nazorat qilish uchun ma’muriyat va motivasiya berish xuquqiga ega bo‘lgan o‘qituvchi tomonidan individuallashtirishga yo‘naltirishga tayyorligini his qiladigan darajaga erishish talabalarga yordam berishi zarur. 200 dan ortiq maktablar o‘zlarining Flex modelidagi tajribalarini BLU katalogida profil yaratish orqali tajriba almashishdi.
2017 yilda qishloq Konrad o‘rta maktabida shaxsiylashtirilgan o‘quv dasturi ishga tushirildi. Aralashtirilgan ta’limga o‘tishda talablarni o‘zgartirishni talab qilgan o‘quvchilar va ota-onalar tomonidan amalga oshirildi.
Carte modeli talabalarga boshqa yuzma-yuz kurslarga qo‘shimcha ravishda, onlayn rejimida o‘qituvchisi bilan onlayn dars o‘tishga imkon beradi, bu esa talabalarga o‘z dars jadvaliga nisbatan ko‘proq moslashuvchanlikni ta’minlaydi. Carte kurslari, ma’lum o‘quv imkoniyatlarini ta’minlash uchun qo‘llaniladi.

2.10-rasm. Carte modeli.
AQShdan tashqarida joylashgan «Blender Beyond-Blender Beyond» qo‘shma maktablarida mavjud bo‘lgan «aralash ta’lim» to‘g‘risidagi birinchi ma’lumotlar nashr qilindi. Ushbu tadqiqotning bir qismi Braziliya, Malayziya va Janubiy Afrika maktablarida ishlatiladigan texnologiya vositalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash uchun so‘rovni tarqatishni o‘z ichiga oladi. [85]
Aralash ta’limda moslashuvchanlik jiddiy harajatlar evaziga amalga oshishi mumkin, ammo yetakchi raqamli texnologiyali oliy ta’lim muassasalari kurslarini ushbu shaxsiylashtirilgan o‘quv metodikasining bir qismi sifatida ko‘rib chiqmoqdalar.