III BOB. ELEKTRON TA’LIMNING PEDAGOGIK TAJRIBA-SINOV ISHLARINI TASHKIL ETISH VA ULARNING TAHLILI So‘nggi yillarda G‘arbda oliy ta’lim muassasalarini boshqarishda qo‘llanilib kelinayotgan internet yoki intranet tarmog‘i orqali elektron shakldagi ta’lim turi e-learning (elektron ta’lim) atamasi bilan kirib keldi.
Intranet (ing. intranet — ichki tarmoq) — internet texnologiyasi, dastur ta’minoti va qaydnomalari asosida tashkil etilgan ma’lumotlar bazasi va elektron jadvallar bilan jamoa bo‘lib ishlashga imkon beruvchi korxona va tashkilot miqyosidagi kompyuter tarmog‘i.
Elektron ta’lim, xususan, masofaviy ta’lim jarayonini qo‘llash asosan ikki xil ko‘rinishda amalga oshiriladi. Birinchi sharti bu texnik jihozlar bo‘lsa, ikkinchi sharti maxsus dasturiy ta’minotlar bilan ta’minlanganligidir:
1. Texnik jihozlar bilan ta’minlanganlik: kompyuterlar, tarmoq qurilmalari, yuqori tezlikdagi internet tarmoqlari, videokonferensiya jihozlari va hokazo.
2. Dasturiy ta’minotga shu soha uchun mo‘ljallangan dasturlar to‘plami kiradi.
Masofaviy ta’limni tashkil etishda o‘quv jarayonini boshqaruvchi tizimlar asosiy o‘rin tutadi. Xorijiy adabiyotlarda keltirilgan o‘quv jarayoni boshqaruv tizimlarining quyidagi abbreviaturalaridan foydalanamiz:
–LMS – Learning Management System (ta’limni boshqarish tizimi);
–CMS – Course Management System (o‘quv kursini boshqarish tizimi);
–LCMS–Learning Content Management System (o‘quv kontentini boshqarish tizimi);
– MLE – Managed Learning Environment (boshqaruvchan ta’lim muhiti);
–LSS–Learning Support System (o‘quv jarayonini qo‘llab-quvvatlash tizimi);
–LP – Learning Platform (o‘quv jarayoni platformasi);
–VLE–Virtual Learning Environments (virtual o‘quv jarayoni muhiti).
Elektron ta’lim – axborot-kommunikasiya texnologiyalari asosidagi ta’limning turli ko‘rinishlarini anglatuvchi keng tushunchadir. Elektron ta’limni tashkillashtirishning ko‘pgina manbalari orasidan quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:
- Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);
-Masofaviy ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS (Learning ManagementSystems);
-Ichki kontentni boshqaruv tizimlari CMS (Content Management Systems).
Ilm-fan asridan raqamli texnologiya davriga o‘tish bilan bugungi kunda dunyo axborot tarqalishining guvohi bo‘lib turibdi. Barcha eski oliy ta’lim muassasalari forumlari yangi, zamonaviy va foydalanuvchilar uchun qulay platformalarga o‘tmoqda, ular talabalar sonini keng qamrab oladi va har qanday vazifani osonlashtiradi. Oddiy cheklovlar haqidagi ma’lumotlarning qog‘ozda saqlanishini buzganligi sababli, ularni o‘qitish metodologiyasini ham qayta ko‘rib chiqish kerak. Va ushbu muvofiqlikni ta’minlash uchun LMS deb ataladigan eng keng tarqalgan va ishlatiladigan dasturiy ta’minot tizimlari juda ko‘p.[34]
Dasturiy ta’minot tizimlarining keng qo‘llanilishi va kengaytirilishining sababi uning maqsadi va funksional imkoniyatlari bilan bog‘liq. Xususan, ular har qanday o‘quv kursi, o‘quv dasturi yoki elektron ta’lim vazifalarini boshqarish, ma’muriyat, orqaga qaytish, hisobot berish va nazorat qilish bilan shug‘ullanadi . Barcha tinglovchilar uchun stajorlar va o‘qituvchilarning ko‘p funksiyalariga ega bo‘lgan yagona muhitni ta’minlab, LMS-dan foydalanish nafaqat ta’lim sohasida, balki korporativ paradigmada ham eng yaxshi xalqaro amaliyot sifatida qabul qilingan. Aslida, ushbu dasturiy ta’minotni biznes sohasida qo‘llash uchun yaratilganligi va xorijda oliy ta’lim tizimlarida amaliyotga qo‘llanilib ko‘rilganligi kutilmagan tarzda yaxshi qo‘llanilishi xodimlarni boshqarish va o‘qitish sohasida yangi muvaffaqiyat yo‘nalishlarini o‘rnatdi.
Ta’limni boshqarish dasturidan foydalanishning afzalliklari:
1. Vazifalarni baholash. LMS-ning asosiy qulayligi u muayyan o‘quv jarayonini rejalashtirish, bajarish va baholashni ta’minlaydigan qulayligidir. Har bir foydalanuvchi uchun alohida kirish identifikatori bilan, barcha manbalarni seansda barcha guruhdoshlari bilan bo‘lishishga yordam beradigan guruhlangan ish muhiti bilan, bu foydalanuvchi o‘z har akatlarini kuzatib borishi va bir xil vazifani bajarishda boshqa tengdoshlarining harakatlari bilan qayd qilishi mumkin. LMS-da o‘qituvchi roliga ega bo‘lgan foydalanuvchilar uchun, vazifalarning bajarilishini nazorat qilish uchun qo‘shimcha funksiyalar, shuningdek, belgilangan muddatlarga rioya qilish va tashrif buyurish masalalarini juda sodda tarzda hal qilish amalga oshirildi.
