Toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

Ta’limni boshqarish tizimlarini qo‘llash. LMS dastlab o‘quv maqsadlari uchun ishlab chiqilgan va uning maqsadiga mos deb topilgan. Aksariyat institutlar uni sinflar, bo‘limlar va hatto kurslar o‘rtasida ma’lumot almashish uchun platforma sifatida ishlatadilar. Talabalar tengdoshlari bilan birga muloqotga kirishishi uchun chat xonasi yordam beradi. Ular o‘zlarining savollari yoki chalkashliklarini maxsus forum orqali muhokama qilishlari mumkin. Ushbu chatbot, shuningdek, sinfdan tashqari talabalar va o‘qituvchilarning o‘zaro munosabatlari uchun ham foydali. Ayniqsa, ikkalasining har qanday ortiqcha ma’lumotlarini almashmasdan. Bundan tashqari, virtual videokonferensiyalar va virtual chat xonalari bilan jihozlangan eng yangi LMS, shuningdek, jismoniy imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, masofadan turib onlayn darslarni o‘tkazishga yordam beradi.
Software Advice tashkilotining tadqiqotlariga ko‘ra, (2.2-rasm) ta’lim sohasi LMS foydalanuvchilarining atigi 21 foizini tashkil qiladi. Texnika, ishlab chiqarish, sog‘liqni saqlash va konsalting sohalari ham LMS foydalanuvchilarining katta qismini tashkil qiladi.
Talabalarni o‘qitish. Bozorning o‘zgaruvchan tendensiyalariga qarshi kurashish uchun kompaniyalar o‘z malakalarini oshirishga yoki o‘zgartirishga moyildirlar. Bu yerda xodimlarni o‘qitish va kurslar kuchga kiradi va ularni qo‘llab-quvvatlash masofaviy ta’limni xodimga ish joyidan ajralmagan holda ta’lim berish imkoniyati LMS dasturlarida bor. LMS o‘quv dasturlari va kurslarini samarali boshqarish va tartibga solishda muhim tarkibiy qism bo‘lib xizmat qiladi.

2.2-rasm. Software Advice tadqiqotlariga ko‘ra, LMS dan foydalanishning eng keng tarqalgan holatlari.
LMS-dasturlari mazmunan bir-biriga yaqin bo‘lib, masofaviy ta’limda talabalarga ta’lim berish uchun yaratilgan saytlar uchun ko‘proq mosdir. Talabalarni o‘qitish uchun bunday saytlar, ko‘plab talabalarning har akatlarini kuzatish, ro‘yxatga olish va boshqarish uchun bir nechta boshqaruv dasturlariga ega bo‘lish kerak. LMS maqsadga aniq xizmat qiladi. Talabalarga teng darajada samarali xizmat ko‘rsatish; ham sinxron, ham asinxron muhitda LMS sayt ma’murini foydalanuvchilarni noqulayliklarga olib kelishi mumkin bo‘lgan har xil muammolardan va foydalanuvchilarni xatoliklaridan ogoxlantirib turadi. [27]
Guruh bilan o‘qishni an’anaviy ta’limda yuzma-yuz o‘qish o‘zining foydasini ko‘rsatgani kabi, masofaviy ta’lim tushunchasi ham xuddi shunday. Shu bilan birga, qaysi biri boshqasidan yaxshiroq ekanligini hal qilishni qiyinlashtiradi. Biroq, eng yaxshi amaliyot bu ikkitadan birini tanlash emas, balki ikkalasining afzalliklarini tanlash va ularni noyob modelga guruhlash. Hozirgi kunda eng yuqori darajadagi muassasalarning metodikasi shunday bo‘lib, ularni oldingiday an’anaviy darslarda qatnashishi bu LMS bilan birgalikda masofadan turib o‘qituvchilar bilan qulay aloqada bo‘lish deganidir.
Hozirda mavjud LMS-ni ko‘rib chiqish LMS-da aniqlangan funksiyalar to‘plamiga ega emasligini anglatadi, buning o‘rniga LMS-ni ishlatadigan har bir OTM zarur deb hisoblaydigan xususiyatlarni qidiradi. Shunga qaramay, so‘rov shuni ko‘rsatadiki, bir necha xususiyatlar LMS uchun zaruriy xususiyatlar bo‘lib, ular quyidagilar:
-Virtual sinf muhiti- onlayn video/audio ma’ruzalar xizmatini amalga oshirish.
-Shaxsiy-individual va guruh suhbat xonalari-tarkibiy va rol ichidagi muloqot uchun guruh va yakka suhbatlar.
-Fikr-mulohazalarni yozib olish parametrlari-teskari aloqa orqali foydalanuvchi tajribasini baholash xususiyatlari.
-Resurslarni boshqarish dasturi-resurslarni samarali tashkil etish va qo‘llab-quvvatlash xususiyatlari.
-Versiyalarni boshqarish dasturi- bir xil faylning bir nechta versiyasini kuzatib borishni ta’minlaydigan dastur.
-Ma’lumotni saqlash hajmi-foydalanuvchiga o‘z fayllari/ papkalarini saqlashga imkon beradigan parametrlar.
-Shaxsiylashtirish (individuallashtirish) xususiyati- foydalanuvchiga LMS displeyi va sozlamalarini o‘zi xohlagan tarzda sozlashda yordam berish
-Yangilanishning oson xususiyatlari- barcha yangilangan operasion tizimlar va ularning xususiyatlari bilan uyg‘unlik.
-Texnik qo‘llab-quvvatlash- agar mavjud bo‘lsa, texnik muammolarni hal qilish uchun xizmat ko‘rsatish imkoniyati.
-Ko‘p tilli qo‘llab-quvvatlash- tilni o‘zgartirish va tarjima qilish imkoniyatlari, bu maksimal auditoriya ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi.
LMS/LCMS tizimlari elektron ta’limni (masofaviy ta’lim jarayonini) tashkil etishning asosiy funksiyalarini o‘z ichiga oladi. Bunday funksiyalarga talabalarning (o‘qituvchilarning, kurs yaratuvchi pedagoglarni va boshqa roldagilarni) ro‘yhatga olishi, foydalanuvchilarni o‘quv kurslardan chetlashtirish, talabalarning mustaqil ta’lim olish muhitini yaratish, talaba va o‘qituvchilarning o‘zaro individual yoki guruh bo‘lib hamkorlikda ishlashini (Web2 elementlarini ishlatish orqali) tashkil etish, guruhlar yaratish va ularni boshqarish, oraliq, joriy va yakuniy nazoratlarni tashkillashtirish va elektron nazorat turlarini yaratish (elektron nazorat turlariga yopiq turdagi test, ochiq turdagi nazorat, moslikni topishga oid, ketma-ketlikni to‘g‘ri joylashtirish, bo‘sh qoldirilgan joyni to‘ldirish va boshqa turlari kiradi), har-xil turdagi ijtimoiy so‘rovlar tashkillashtirish, talabalarning bilim darajasini monitoring qilish, sertifikatlar (diplomlar) berish imkoniyati, elektron axborot resurslarini (elektron kutubxonalar) tashkillashtirish, elektron o‘quv resurslarini eksport/import qilish imkoniyatlari, tizim foydalanuvchilarining (talabalar, o‘qituvchilar (tyutorlar), kurs yaratuvchi pedagoglarning) tizimga qachon, qancha vaqt davomida o‘quv kontentlar bilan tanishganligi, qaysi IP adres orqali kirganligini (bu esa qaysi davlatdan tizimga kirganligini aniqlashga yordam beradi), brauzer va qaysi operasion tizim orqali kirganligi, tizimda mavjud fodalanuvchilarning aktivligini maxsus grafiklar orqali monitoring qilish imkoniyati, o‘qituvchi (tyutor) yoki elektron kurs yaratuvchi pedagoglar) tomonidan elektron o‘quv resurslarni yaratishi, Authoring toolslarda SCORM, Tin Can yoki boshqa standartlar asosida yaratilgan elektron o‘quv resurslarini yuklashi, talabalarning boshqa talabalar/o‘qituvchilar bilan (Chat, Forum, videokonferensiya, umumiy elektron doskalar yoki tizimning ichki/tashqi xabarlar almashish moduli orqali) muloqotini tashkillashtirish, o‘quv jarayonida bo‘ladigan yangiliklarni barcha foydalanuvchilarga ommaviy xabar yuborib turuvchi modullarning mavjudligi, iqtisodiy va marketingga oid operasiyalarni boshqarish va boshqa imkoniyatlarni sanab o‘tish mumkin.
Quyida masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirish imkoniyatini beruvchi erkin va ochiq kodli LMS dasturiy majmualarning nomlari va ularning asosiy imkoniyatlari bo‘yicha ma’lumotlarni bayon qilinadi. [59]
OLAT (Online Learning And Training-onlayn o‘qitish va o‘rganish) – tizimini ishlab chiqarish 1999 yil Syurix universitetida yaratila boshlagan, 2004 yildan boshlab dastur kodi ochiq kodlikka o‘tdi. Hozirga kelib, tizimdan 50000 ga yaqin foydalanuvchi 50 ga yaqin tashkilot foydalanib kelmoqda. Boshqa LMSlar singari IMS (IMS Content Packaging, IMS QTI) va SCORM standartlarni qo‘llab-quvvatlaydi. OLAT dasturiy majmuasida mavjud o‘quv modullari quyida keltirilgan: Content managing, Forums, File discussions, Quizzes with different kinds of questions, Wikis, Blogs, Podcast, Surveys, Chat va boshqa modullari mavjud.
Dokoes–bu 34 ta tilga tarjima qilingan, dunyodagi minglab tashkilotlarga o‘quv va hamkorlikdagi faoliyatni boshqarish uchun yordam beradigan, kurslarni boshqarishning veb-ilovasi. Claroline ning 1.4.2 versiyasidan ajralib chiqqan yangi dasturiy majmua hisoblanadi. Dokoes Claroline platformasini ishlab chiqqan dastlabki ishchi guruh bir necha a’zolarining ish mahsuli bo‘lib, ular ta’lim muassasalari uchun yaratilgan Claroline tizimidan farqli ravishda, davlat korxonalarining ishchi xodimlariga moslashtirishni maqsad qilishdi va amalga oshirishdi. Dokoes dasturiy majmuasining turdagi versiyalari ishlab chiqarilgan, ular Dokoes Free – bepul va Dokoes Pro – bepul bo‘lmagan, qo‘shimcha modullarga ega bo‘lgan dasturiy paketlaridir. Lekin Dokoes Free versiyasi yordamida ta’lim jarayonini tashkillashtirish uchun kerak bo‘ladigan barcha o‘quv modullari mavjud.
Tizimning mavjud o‘quv elementlaridan va o‘qitish modullaridan ta’lim muassasalarida ham foydalanish mumkin. Hozirgi vaqtda LMS larning ko‘pchiligi ijtimoiy tarmoqlardagi mavjud g‘oya asosida o‘zlarining ishchi muhitlarini shunday tarmoqlarga moslashtirmoqda. Shunga ko‘ra, bu tizimda ham ijtimoiy tarmoq elementlari keng kiritilgan. Yuqorida keltirilgan LMS tizimlari singari Dokoes dasturiy majmuasi ham SCORM standartini qo‘llab-quvvatlaydi. Bu esa ushbu standartni qo‘llab-quvvatlaydigan boshqa LMS tizimlariga o‘quv kurslarini eksport/import qilish imkoniyatini beradi.
Sakai- bu o‘qitish, tadqiqot va hamkorlikni qo‘llab-quvvatlash uchun mo‘ljallangan bepul, jamoat manbai, ta’lim dasturiy platformasi. Ushbu turdagi tizimlar kurslarni boshqarish tizimlari (CMS), Learning Management Systems (LMS) yoki Virtual Learning Environments (VLE) deb ham nomlanadi. Sakay akademik muassasalar, tijorat tashkilotlari va jismoniy shaxslar tomonidan ishlab chiqilgan. U ta’lim jamiyati litsenziyasi (ochiq manbali litsenziyaning bir turi) bo‘yicha tarqatiladi. Sakai – dunyoning ko‘pgina ta’lim muassasalarida keng foydalanib kelinayotgan navbatdagi ochiq kodli GNU GPL litsenziyasi asosida erkin tarqatuvchi dasturiy majmua hisoblanadi. Boshqa LMS tizimlaridan farqi shundaki, tizim to‘liq JAVA tilida yozilgan. Shu sababli tizim kross– platformali hisoblanadi. Sakai dastur majmuasining o‘zida ma’lumotlar bazasi mavjud bo‘lib, agar foydalanuvchilar soni kam bo‘lsa, tizimning ichki ma’lumotlar bazasidan foydalanish mumkin. Agar foydalanuvchilar soni ko‘p bo‘lsa, u holda MySQL yoki Oracle ma’lumotlar bazasida ishlashi mumkin.