Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

9.1-chizma
Valyuta bozorining turlari 
Валюта бозори
Валюта 
биржаси 
Биржадан 
ташқари валюта

---

179 
Valyuta bozorlarida fyuchers; opsion; SVOP; forvard; SPOT; SVOP kabi 
bitimlar amalga oshiriladi. Amal qilishiga ko‘ra valyuta bozorlarini quyidagi: 
1.
Jahon valyuta bozori; 
2.
Hududiy valyuta bozori; 
3.
Milliy valyuta bozorlariga bo‘lish mumkin. 
Valyuta bozorlari valyuta munosabatlari sub’ektlari va ularda ishlatiladigan 
valyutalar miqdori bo‘yicha milliy, hududiy va jahon valyuta bozorlariga bo‘linadi. 
Milliy valyuta bozorlari - bir mamlakat ichkarisidagi rezidentlar va xorijiy yuridik 
hamda 
jismoniy 
shaxslar 
o‘rtasidagi valyuta munosabatlarini o‘zida 
mujassamlashtiradi. Bu bozorlar davlat tomonidan milliy pul va valyuta tizimlarini 
tashkil etayotgan davrda, ya’ni mamlakat valyutasi konvertatsiyalanmaydigan va 
keskin valyuta cheklashlarini o‘rnatayotgan davrda shakllanadi. Bu mamlakatlarda 
jahon valyuta bozoriga faqatgina vakolatli («deviz» yoki «valyuta») banklari chiqa 
oladi. Bunga yaqqol misol qilib O‘zbekiston valyuta bozorini ko‘rsatish mumkin. 
Hududiy valyuta bozorlarida – ma’lum bir xudud, territoriyada joylashgan 
mamlakatlar rezidentlari va norezidentlari o‘rtasidagi valyuta munosabatlari 
o‘rnatiladi. Bunga misol tariqasida Evropa valyuta bozorini ko‘rsatish mumkin. 
Jahon valyuta bozori – talabi va taklif asosida xorijiy valyuta savdosi amalga 
oshiriladigan xalqaro markazlardir. Jahon valyuta bozori milliy va xududiy valyuta 
bozorlarini sputnik va monitor aloqa tarmoqlari orqali EHM yordamida yagona 
bozorga birlashtiradi. Monitorlar xorijiy valyutaning jahon savdosida qatnashuvchi 
barcha banklarda o‘rnatilgan. Video ekran tizimida qatnashmaydigan banklar 
valyuta operatsiyalari uchun zarur bo‘lgan axborotni telefon yoki teleks yordamida 
olishga majburlar. «Wall Street Journal» yoki «Financial Times» kabi iqtisodiy-

---

180 
moliyaviy gazeta va jurnallar, muhim bozorlardagi valyuta kurslari to‘g‘risidagi 
axborotlarni e’lon qilib turadi. 
Yirik jahon valyuta bozorlari London, Frankfurt, Parij, Syurix, Nyu-York, 
Tokio, Singapur va Bahreynda faoliyat ko‘rsatmoqda. 
Ular kunlik oboroti 1 trln. AQSH dollaridan ortiq bo‘lgan yagona jahon 
bozorini tashkil etadilar. Bu valyuta bozorlarida tuziladigan valyuta bitimlarining 90 
foizi savdo operatsiyalari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq emas, ya’ni chayqovchilik 
xarakteriga ega. 
Valyuta bozori rivojlanishining eng muhim tomoni uning qatnashchilari va 
ishtirokchilarini o‘sishidadir. Bu omillar o‘z navbatida, konversion muammolarning 
sezilarli o‘sishiga sabab bo‘ldi. SHu bilan birga, kotirovka qilinayotgan 
valyutalarning soni ham ortdi.