Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

Nazorat uchun savollar: 
1.
Investitsiya loyihalarini moliyaviy ta’minlashni qanday usullar yordamida 
amalga oshiriladi? 

---

177 
2.
Investitsiya loyihalari samaradorligini statistik baholash mohiyatini 
tushuntirib bering? 
3.
Iqtisodiyotga investitsiyalarni jalb etishni takomillashtirish yo‘llari
qaysilar? 
4.
Investitsion samaradorlikni oshirish uchun nimalar qilish kerak? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9-BOB. VALYUTA BOZORI STATISTIKASI 
9.1. Valyuta bozorining mohiyati, iqtisodiyotda tutgan o‘rni va rivojlanish 
jarayonlari. 
Valyuta bozori – bu chet el valyutasi oldi-sotdisini va chet el valyutasidagi 
qimmatbaho qog‘ozlarni hamda valyutaviy kapitalni investitsiya qilish 
munosabatlarini amalga oshiruvchi iqtisodiy munosabatlarni namoyon qiluvchi 
markaz hisoblanadi. Valyuta bozorlari – bu talab va taklif asosida turli xil valyutalar 
oldi-sotdi qilinadigan rasmiy markazlardir.
Har qanday mamlakatning iktisodiyotini rivojlangan moliya-kredit bozorisiz 
tasavvur etish mumkin emas. Bu moliya bozorlarida sotuvchi va xaridorlar pul-
kredit mablag‘larini va investitsion qimmatliklarni iqgisodiy munosabatlar orqali 
ayirboshlash yuzaga kelishini, ya’ni ularning tannarxini va iste’mol qiymatini 
namoyon qiladi. 
Valyuta bozori moliya bozorining muhim va asosiy qismini tashkil qiladi. 
Valyuta bozorlari – jahon xo‘jaligining ajralmas bo‘lagi bo‘lib xisoblanadi. Valyuta 

---

178 
bozorlarida banklar va kompaniyalar valyuta operatsiyalarini, ya’ni valyutalarning 
oldi-sotdisini amalga oshiradilar. 
Valyuta bozorlaridagi operatsiyalarning asosi bo‘lib, tashqi savdo bo‘yicha 
xalqaro hisob-kitoblar, xalqaro turizm, kapitallar va kreditlarning davlatlararo 
harakati hamda chet el valyutasini oldi-sotdi qilish bilan bog‘liq boshqa hisob-kitob 
operatsiyalari hisoblanadi. 
Zamonaviy valyuta bozori, o‘zining ko‘pgina xususiyatlariga ko‘ra ssuda 
kapitallari bozoriga yaqinlashdi. Ularning iqtisodiy funksiyalari o‘xshash, a’zolari 
tarkibi va operatsiyalarni amalga oshirish texnikasi deyarli bir xil va baholar 
shakllanishi uzviy bog‘liq. Moliyaviy talab va taklif solishtirma og‘irligining o‘sib 
borishi bilan valyuta bozori ko‘proq ssuda kapitallari bozoriga xizmat ko‘rsatishga 
o‘tmoqda. 
SHuni ta’kidlash lozimki, valyuta bozorining vazifalari va mexanizmidagi 
o‘zgarishlariga qaramasdan, uning an’anaviy milliy bozorlarda bo‘linishi (muayyan 
davlat hududida rezidentlar va xorijiy tashkilotlar orasidagi barcha operatsiyalarni 
ko‘zda tutgan holda) shartli bo‘lib qoladi. 
Jahon bozorida asosiy valyuta chegaralanishlari yo‘q yoki ular cheklangan 
miqdorda mavjud AQSH, Germaniya, YAponiya, Buyuk Britaniya, SHveysariya, 
SHvetsiya, Kanada, Norvegiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Syangan (Gonkong), 
BAAlari kabi davlatlarni tashkil etadi. 
Valyuta bozorining murakkab iqtisodiy tabiati, uning ko‘p yo‘nalishli tarkibiy 
tuzilishi, operatsiyalarni tashkil etilishi, ularning ob’ektlari va sub’ektlari bilan 
belgilanadi. 
Valyuta bozori banklararo, mijozlararo va birja bozorlarida shuningdek, broker 
va to‘g‘ridan-to‘g‘ri naqdli, muddatli va shu kabi bozorlarga bo‘linadi. 
Umumiy qilib oladigan bo‘lsak, valyuta bozorini quyidagi turlarga bo‘lish 
mumkin.