Toshkent arxitektura qurilish instituti

1.1-rasm
): 
Kotlovan usuli
. Asosan sayyoz chuqurlikka o’rnatiluvchi inshootlar ushbu 
usul yordamida o’rnatiladi (1.1-a rasm). Unda gruntda ochiq xandaq qazilib 
uning ichida inshoot xuddi yer ustidagidek barpo etiladi. 
Pastlashuvchi quduq usuli.
Ushbu usul yordamida 50-70 m chuqurlikkacha 
joylashtiriluvchi inshootlar o’rnatiladi. Usul quyidagicha bajariladi. Yer sirtidagi 
belgilangan joyda ma’lum shaklga va o’lchamga ega bo’lgan mustahkam 
qurilma yasaladi (1.1-b rasm). Ushbu qurilmaning balandligi asta-sekinlik bilan 
orttirib boriladi. Qurilmani o’stirish jarayonida uning ichidagi grunt greyfer 
yordamida qazib olinadi. Osti bo’shashgan va balandligi ortishi hisobiga 
og’irligi ortgan sari qurilma yer osti sari pastlashib boradi. Ushbu holat to 
loyihada belgilangan chuqurlikkacha davom ettiriladi. 
Grunt qa’rida devor usuli
. Chuqurligi 25-50 m bo’lgan inshootlar ushbu 
usul yordamida o’rnatiladi. Undan foydalanish quyidagicha amalga oshiriladi 
(1.1-d rasm). Bo’lajak inshootning chegarasi bo’ylab uning o’rnatilish chuqurli 

---

12 
1.1-rasm. Yer osti inshootlarini yer sirtidan barpo etish: 
 a – xandaq usuli; b – pastlashuvchi quduq usuli; d –“grunt qa’rida 
devor” usuli. I-II – qurilish bosqichlari 
1.2-rasm. Yer ostida qazish ishlari. 
1
–
yuklagich; 2 – transport; 3 – vaqtinchalik mahkamlash; 
4 – doimiy qoplama. 

---

13 
gigacha ingichka transheya kavlanadi. Transheyaning chetlari o’pirilib 
ketmasligi uchun uning ichi loyli qorishma bilan to’ldirib boriladi. Transheya 
bo’lib-bo’lib kavlanadi va kavlangan qismi beton yoki devorning yig’ma 
qurilmalari bilan to’ldirib boriladi. Transheya ichidagi grunt uning cheti 
mustahkamlangach olib tashlanadi. Yer osti tunnellari yoki boshqa chuqur
inshootlar yopiq usul yordamida qazib o’rnatiladi. Ushbu usulni bajarish 
quyidagi ishlarni o’z ichiga oladi (
1.2-rasm
): tog’ jinslarni o’z joyidan ajratish 
(qirqish, kesish); ularni transportga ortish; yer yuzasiga olib chiqib tashlash; 
qazilgan joyda xavfsizlikni saqlash maqsadida atrofni vaqtinchalik mahkamlash; 
inshootning doimiy qurilmasini barpo etish. 
Yer osti tunnelini qazish ishlari oddiy qazish, kombaynlash va to’siqlar 
qo’llash yordamida bajarilishi mumkin. Oddiy usul qo’llanganda barcha ishlar 
(tog’ jinslarni kesish, ularni transportga ortish, ularni tashish, vaqtinchalik va 
doimiy qismlarni o’rnatish ishlari) bir-biridan ajratilgan holatda va 
mexanizatsiya yordamida oldinma-ketin bajariladi. Kombayn usulida esa tog’ 
jinslarini ajratish va ularni transportga ortish ishlarini kombayn deb ataluvchi 
maxsus mexanizm bajaradi. 
Agar kombayn harakatlanuvchi to’siq bilan jihozlangan bo’lsa va 
qo’shimcha ravishda tunnelning doimiy qurilmasini o’rnatuvchi qurilmaga ega 
bo’lsa uni to’siqlar qo’llash usuli deb ham ataydilar. 
Sayyoz joylashuvchi tunnellar ba’zi hollarda ochiq usul yordamida ham 
qurilishi mumkin.