Toshkent arxitektura qurilish instituti

1.2. Yer osti inshootlari qurilishida zarur bo'lgan
muhandis-geologik izlanishlar 
Yer osti inshootlarining qurilmalarini belgilash, qurilish uslublarini va 
kerakli mexanzatsiyalarni tanlash tegraning muhandis-geoligik va gidrogeologik 
sharoitlariga bog’liq. Mazkur inshootlar barpo etish sharoitiga bog’liq ravishda 
gruntlar 3 sinfga bo’linadi.

---

14 
Qoya gruntlar
. Ushbu turkum gruntlar toifasiga kristal holatidagi 
metamorfik va vulqon cho’kmasidan hosil bo’lgan quyidagi grunt turlarini 
kiritish mumkin: granitlar, gneyslar, kvarsitlar, shuningdek, kremniy asosidagi 
qumtoshlar va boshqalar. Ushbu jinslar o’ta mustahkam bo’lib ko’pincha yaxlit 
yotqiziq holatida joylashadilar (
1.3-rasm
). Ular mexanik ta’sirga chidamli 
xususiyatga ega. Ularni buzish uchun portlatish usuli qo’llanadi. Qoya 
gruntlarning yer sirtiga chiqqan qismining mustahkamligi ulardagi yoriqlar bilan 
belgilanadi. Qoya gruntlarning yoriqlanish holatini belgilovchi miqdor sifatida 
yorilish moduli M qabul qilingan. Yorilish moduli M bir m usunlikdagi burg’u 
chuqurligidagi yoriqlar soniga teng miqdor.
Yorilish moduli M ning miqdoriga bog’liq ravishda qoya gruntlar yoriqlik 
darajasi bo’yicha 4 sinfga bo’linadi: 
-
kam yoriqli (M< 1,5); 
-
o’rtacha yoriqli (1,5 -
seryoriqli ( 5 -
maydalangan ( M> 30). 
1.3-rasm. Gneys yotqiziqlari 

---

15 
Kamyoriqli qoya gruntlari xandaq devorlari va yer osti ishlanmalari uchun 
mustahkam hisoblanadi. Yer osti qazilmalari qazish ishlarini bajarishda ularni 
20 mgacha oraliqda mustahkamlamasa ham bo’ladi (
1.4-rasm
). Shu bilan birga 
qoya gruntlarning yoriqlar bilan maydalangan sinfi, odatda loylar bilan to’lgan 
ochiq yoriqlardan tashkil topganligi bois ularning mustahkamligi nisbatan kam 
hisoblanadi. Mustahkamlik jihatidan ular dispers gruntlarnikidan kam 
farqlanadi. 
1.4-rasm. Qoya gruntlar 
Yarim qoya gruntlar
. Qoya jinslarga nisbatan biroz bo’shroq bo’lgan ushbu 
gruntlar toifasiga qattiq holatdagi loyli turkumlar: argellitlar, loyli va karbonatli 
sementdan tashkil topgan qumtoshlar, osh tuzlari, ohaktoshlarning bazi bo’sh 
holatdagi turlari va boshqalarni kiritish mumkin (