To‘rtinchi nashri uo‘K

119
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
lar. Qo‘l granatalari. Bu so‘zlar og‘izning bir chek-
kasidan chiqib ketadi, ammo shularning das-
tidan insoniyat ozmuncha aziyat chekdimi!
Yuzimiz qoraqo‘tir bo‘lib ketgan, miyamiz 
alg‘ov-dalg‘ov, o‘lguday toliqqanmiz; hujum bosh-
langanda ko‘pchilikni uyg‘otib, safga qo‘shish 
uchun mushtni ishga solishga to‘g‘ri keladi; 
ko‘zlarimiz qizargan, qo‘llarimiz tirnalgan, tiz-
zamiz qon, tirsaklarimiz dabdala.
Oradan  qancha  fursat  o‘tdi?  Haftami,  oymi, 
yilmi? Kunlar o‘tdi, хolos. Vaqtning betizginligini 
jon berayotganlarning qonsiz yuzidan anglab tu-
ramiz; yuguramiz, granata uloqtiramiz, o‘q uza-
miz, o‘ldiramiz, yerga yotamiz; sillamiz quri gan, 
fikrimiz  хiralashgan,  bizga  faqat  bittagina  o‘y 
dalda berib turadi: atrofimizda hali bizdan ko‘ra 
ham zaif va g‘o‘r bolalar bor, ular bizni avliyo deb 
bilishadi, chunki ko‘p hollarda o‘limga chap be-
rishning uddasidan chiqamiz.
Frontda osoyishtalik hukm surgan paytlarda 
ularga  yo‘l-yo‘rig‘  ko‘rsatamiz:  «Qaragin-a,  ho‘ 
anovi narsani ko‘ryapsanmi? U mana, biz tomon-
ga uchib kelyapti! Bemalol yotaver, boshqa joyga 
tushadi. Agar u mana bunaqa qiyalikda kelayot-
gan bo‘lsa, qochib qol! Ulgurasan».
Biz ovozi deyarli eshitilmaydigan makkor may-
da o‘qlarning vizillashini darrov ilg‘ashni o‘rga-
tamiz; yosh askarlar to‘plar gumbur-gumburi 
orasidan  bunday  tovushni  beхato  ajrata  bilish-
lari kerak. Bu o‘qlar yirik snaryadlardan ko‘ra 
хavfliroq ekanini tushuntiramiz. Aeroplanlardan 
qanday yashirinishni, dushman okopga bostirib 
kirganda o‘zini o‘lganga solishni, granata yerga 
tushmasidan bir daqiqa oldin portlashi uchun 
nima qilish zarurligini ko‘rsatamiz. Ularga snar-
yad portlamasdan turib, yashin tezligida o‘raga 

---

120
Erix Mariya Remark
 otilishni uqtiramiz, bir bog‘lam granata bilan okop-
ni ag‘dar-to‘ntar qilish mumkinligi, dushman gra-
natasi bilan bizning granatamiz o‘rtasida qanday 
farq borligi haqida gapiramiz. Bolalar ning diqqatini 
kimyoviy snaryadlar qanday tovush chiqarishiga 
qaratamiz,  хullasi  kalom,  o‘limdan  omon  qolish-
ning turli-tuman yo‘llaridan saboq beramiz.
Ular  gaplarimizni  kiprik  qoqmay  tinglashadi, 
bari mo‘min-qobil yigitlar, lekin jang boshlandi 
deguncha, hayajonga tushishadi-yu, aytganla-
rimizning butkul teskarisini qilishadi.
Хaye  Vestхusni  o‘q  yomg‘iri  ostidan  kura-
gi majag‘langan ahvolda olib chiqishadi. Nafas 
 olishidan o‘pkasi ham qattiq jarohatlangani sezi-
lib turibdi. Vidolashishga ulguraman. 
– Mana, vaqt-soati keldi, Paul, – deydi u bazo‘r 
va og‘riqning zo‘ridan bilagini tishlaydi.
Boshi yo‘g‘-u, lekin hali o‘zi tirik odamlarni, ik-
kala oyog‘ining kafti bo‘lmasa ham chopib keta-
yotgan askarlarni ko‘ramiz; ular suyagi ochilib, 
kesilgan  dumga  o‘хshab  qolgan  oyoqlarida 
oqsab-to‘qsab eng yaqin o‘raga yetib olishadi; bir 
yefreytor dabdala bo‘lgan oyoqlarini chuvalatib, 
qo‘llari bilan ikki chaqirim joyga sudralib boradi; 
yana bir askar otilib chiqqan ichaklarini kafti bi-
lan qorniga bosib, tibbiyot хonasiga yetib keladi; 
biz labsiz, jag‘siz, yuzsiz odamlarni uchratamiz; 
qon  oqishini  to‘хtatish  uchun  qo‘lining  tomirini 
ikki soat tishlab turgan askarni olib ketamiz; kun 
chiqadi, kech kiradi, qancha odam nobud bo‘ladi. 
Ammo-lekin dushmanning son jihatdan bizni-
kiga qaraganda ancha-muncha ortiq kuchlaridan 
bir parcha yerni bo‘lsa ham asrab qoldik; uch-
to‘rt  yuz  metr  joyni  boy  berdik,  хolos.  Illo,  har 
metr masofaga bittadan o‘lik to‘g‘ri keladi.

---