Optik asboblarning rivojlanish tarixi ko‘z uchun asbob-uskuna

---

OPTIK ASBOBLARNING RIVOJLANISH TARIXI 
Ko‘z uchun asbob-uskuna 
 
Chirchiq OTQMBYU
Tehnik ta’minoti kafedrasi sikl 
boshlig’i Quvondikov S. 
 
 
 
Optik asbob
– bu nur to‘lqinlari harakatiga asoslanib, optik tizim (linza, 
prizma, oyna va h.k) yordamida oriyentirlar aksini olish mumkin bo‘lgan texnik 
qurilma. Ob’ektiv va okulyar optik asbobning asosiy qismlariga kiradi. 
Hech kimga sir emaski, insoniyatning ko'rish qobiliyati mukammal emas. 
Misol uchun mushuklar odamlarga nisbatan aniqroq ko'ra olishadi. Mushuklar 
yorug'likda ham, qorong'ulikda ham narsalarni birdek ajrata olishadi. Turli 
sabablar oqibatida ko'rish qobiliyati susaygan odamlar nima qilishsin? Bunda 
birinchi navbatda yordamga optika asboblari keladi. Dastlabki ko‘zoynaklar 1280 
yilda Italiyalik fizik Salvino Del Armati tomonidan ishlab chiqilgan. Armati 
yaratgan ko'zoynaklar ikkita qavariq shishali linzalardan iborat bo'lib, ular 
buyumlarni kattalashtirib ko'rsatardi. Natijada yanada aniqroq ko'rish imkoniyati 
yuzaga kelgan. Linzalar shikastlanmasdan uzoq saqlanishi uchun doiralar ichiga 
joylashtirilib ikkisini o'rtada birlashtirilgan.Bir qarashda ko'zoynak taqib yurish 
juda osondek tuyuladi,lekin tuzuvchi olimlar 300 yil tinmay, uni taqishning yanada 
qulay usullarini izlashgan. Avval monoklyar bir oynali, uzun dastakli ko'zoynaklar, 
keyin esa katta ikki qavat shishali durbin paydo bo'lgan. Bunday durbinni burun 
ustiga taqish mumkin bo'lgan. Keyinroq ko'zoynakni shlyapa bilan birlashtirib 
ko'rishdi. Oxir-oqibat hozirgilarga o'xshash quloqqa 
Kо‘zoynak xiralashgan 
kо‘rish qobiliyatini tuzatadi. Shishani eritish usulini insonlar ancha vaqt ilgari 
o'rganishgan. Biroq qalin shisha ko'zoynak uchun mos kelmasdi. Buning uchun 
yupqa, rangsiz va shaffof shisha bo'lishi kerak edi. Bunday shishaning siri XIII 
asrdaVenetsiyada aniqlandi. Biroq XVI asrga qadar bu o'ta maxfiysir sifatida 
saqlab kelingan. Taqiladigan ko'zoynaklar ishlab chiqildi. Kontakt linzalari 

---

yordamida ko'z nurini oshirish g'oyasi buyuk rassom va olim Leonardo Da 
Vinchiga tegishli. XVIII asrda sinovchi olimlar Tomas Yung va Vilyam Gershel 
linzalarni amalda qo'llab ko'rishdi. Gershelning ko'zlariga shisha linzalar kabi 
shaffof gel surtib ko'rib sinov
dan o'tkazishdi. Ko'zoynak va linzalar kо‘rish 
qobiliyati sust bo'lgan odamlarga yordam bersa, durbin va binokllar sog'lom 
ko'zlarga jismlarni kattalashtirib ko'rsatadi. Durbinlar teleskop singari tuzilishga 
ega.Lekin, jismga ikkala ko'z bilan qarash jismni o'zimizgacha bo'lgan oraliqdagi 
masofani qancha ekanligini taxminan aniqlash imkonini beradi. Uzoqni ikkala ko'z 
bilan ko'ra olish imkoniyatini kengaytirish maqsadida ikki kanalli ko'rish vositasi 
durbin ixtiro qilindi. Inson yaqinlashtirib ko'rsatadigan ko'zoynaklarsiz 1350 
metrgacha masofani ko'ra oladi. 6 marta kattalashtirilgan durbinlarda 20 kilometr 
masofa uzoqlikdagi jismlarni ko'rish mumkin. Durbin sog'lom ko'zlar o'tkirligini 
oshiradi Ma’lumki, hozirgi paytda to‘lqin optikasini boshlang‘ich qismi bo‘lgan 
infraqizil nurlarning fan va texnikada qo‘llanilishi qator asboblarning va 
sistemalarning ixtiro qilinishiga sabab bo‘ldi. Infraqizil texnika, optika (spektrning 
ko‘rinadigan qismi), radiotexnik va radiolokasiya stansiyalariga solishtirilganda, 
afzalliklari ega bo‘lishi so‘nggi yillarda asboblarda, texnikada, sanoatda va harbiy 
sohada ishlatilishini kengayishiga olib keldi.[1]