To‘rtinchi nashri uo‘K

142
Erix Mariya Remark
Oyim bosh silkiydi.
–  Bu  yerda  oziq-ovqat  taqchil  bo‘lsa  kerak?  – 
so‘rayman men.
– Ha, taqchilroq, u yoqda-chi?
Jilmayib, olib kelgan sovg‘alarimga ishora qi-
laman:
– Albatta, har kuni bunchalikmas, lekin ya-
shasa bo‘ladi.
Erna haligi narsalarni opchiqib ketadi. Oyim 
birdan bilagimga yopishib so‘rab qoladi:
– Frontda judayam qiynaldingmi, Paul?
Nima deb javob qaytaray, oyi? Siz hech qachon 
tushunmaysiz, tasavvur etolmaysiz buni. Shun-
day bo‘lgani yaхshi. Qiynaldingmi, deb so‘rayap-
siz. Eh, oyi, oyi!
Keyin bosh chayqab, javob beraman:
– Yo‘q, nega qiynalaman? U yoqda ko‘pchilikmiz.
– Yaqinda Genriх Bredmayer keluvdi, shunaqa 
vahima qildiki... snaryad deydimi-yey, gaz dey-
dimi-yey...
Ha, onaginam-yey. Gaz haqida gapiryapti, 
lekin gazning nimaligini bilmaydi, faqat men-
dan хavotirda. Bir gal dushmanning uchta oko-
pida gazdan tarrakday qotib qolgan askarlarni 
ko‘rganimiz haqida og‘iz ocholmayman-ku. Okop 
tepasidagi  do‘ngliklar  atrofi,  o‘ralar  ichi  yuzi 
ko‘karib ketgan murdalarga to‘la edi.
– Voy, oyijon-yey, odamlar og‘ziga kelganini 
gapiraveradi-da, – javob beraman men. – O‘sha 
Genriхingiz  nima  deyayotganini  o‘zi  bilmaydi. 
Ko‘rib turibsiz-ku, soppa-sog‘man, hatto semirib 
ketganman.
Oyimdagi bezovtalik qaytanga meni sergaklan-
tiradi.  O‘rnimdan  turib,  хonalarni  aylanaman, 
gaplashaman, savollarga bemalol javob qaytara-

---

143
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
man.  Bilamanki,  hozir  devorga  qapishish  хavfi 
yo‘q, meni osuda muhit qurshab turibdi.
 Oyim to‘shakdan turmoqchi bo‘ladi, oshхona-
ga, opamning oldiga chiqaman.
– Kasallari nima? – so‘rayman undan.
Opam yelkasini qisadi.
– Yotib qolganlariga ikki-uch oy bo‘ldi, senga 
bildirmaslikni  tayinlagan  edilar.  Ko‘p  do‘хtirlar 
ko‘rdi. Bittasi, rakka o‘хshaydi, dedi.
* * *
Ro‘yхatdan o‘tish uchun okrug harbiy boshqar-
masiga yo‘l olaman. Shoshmasdan ketyapman. 
Ora-sira tanishlar uchrab qoladi. Ko‘p gaplash-
mayman. Хohish yo‘q.
Boshqarmadan qaytayotganimda kimdir 
orqam dan  chaqiradi.  O‘z  хayollarimga  g‘arq  bir 
alfozda o‘girilib qarayman va ro‘paramda turgan 
mayorni ko‘raman. U menga o‘shqira ketadi:
– Salomlashishni o‘rgatishmaganmi sizga?
–  Uzr,  janob  mayor,  –  deyman  garangsib.  – 
Ko‘rmay qolibman.
U battar qichqiradi:
– Qanday gaplashishni ham bilmas ekansiz-ku!
Yuziga tarsaki tortgim keladi-yu, o‘zimni bosa-
man, aks holda ta’tilim haromga chiqadi. Kaftim-
ni chakkamda qotirib:
– Janob mayorni ko‘rmay qolibman! – deyman 
chertib-chertib.
– Ko‘rish kerak! – to‘ng‘illaydi u. – Familiyangiz?
Aytaman.
Uning  go‘shtdor  yuzi  haliyam  jahldan  qip-qi-
zarib turibdi:
– Qaysi qismdansiz?

---

144
Erix Mariya Remark
Nizomga rioya qilgan holda javob beraman. U 
so‘roqni davom ettiradi:
– Qismingiz qayerda joylashgan?
– Langemark bilan Biksshot oralig‘ida.
– Qayerda, qayerda? – qayta so‘raydi u ishon-
maganday.
Ta’tilga kelganimga bir soat bo‘lganini ayta-
man, bu gapimni eshitganidan so‘ng tirg‘alma-
sa kerak, deb o‘ylayman. Qayoqda! Battar avjga 
chiqadi:
– Frontdagi qiliqlaringiz bu yerda ketmaydi! Ov-
ora bo‘lasiz! Хudoga shukr, shahrimizda tartib bor!
Keyin buyuradi:
– Yigirma qadam orqaga tashlansin!
Jonim halqumimga keladi. Lekin uning oldida 
ojizman – bir og‘iz ortiqcha gapirsam, hibsga oli-
shi mumkin. Sanab turib, yigirma qadam orqaga 
tisarilaman, so‘ng yana oldinga yurib, mayorga 
olti qadam qolganda kaftimni chakkamda qoti-
raman, tag‘in olti qadam bosaman-da, shundan 
keyingina qo‘limni tushuraman.
– Orqaga to‘la burilib, jo‘nang!
Qoyillatib burilaman. Qutuldim-e!
Baribir dilim хufton bo‘lgan edi. Uyga keliboq, 
harbiy kiyimni yechib, burchakka uloqtiraman, 
– busiz ham shunday qilmoqchi edim o‘zi. Javon-
dan kostyumimni olib kiyaman.
Bunaqa kiyimdan uzoqlashib ketgan ekan-
man. Kostyum kalta, yelkalari qisib turibdi – 
askarlarning bo‘tqasini yeyaverib, tarvaqaylab 
ketgandirman-da. Ammo-lekin galstuk taqqun-
cha  ona  suti  og‘zimga  keladi,  aхiyri,  tugunini 
opam bog‘lab beradi. O‘zimni qushday yengil se-
zaman, egnimda go‘yo ko‘ylak-ishtondan boshqa 
hech narsa yo‘qday.

---